Vooroordelen ? Ik heb er geen last van.
Dat denken we allemaal : ik kijk en oordeel “zuiver”, alle anderen staan bol van de vooroordelen,
kletsen maar raak, en liegen dat het gedrukt staat (al dan niet bewust). Hoe staat het met jouw vooroordelen ?
Bevestiging.
Bevestiging zoeken is een lastige. Voordat je het weet, maken we van een mening (al dan niet met de nodige onderbouwing) een feit, de waarheid. En in plaats van die te nuanceren of ter discussie te stellen, wordt het feit steeds meer een feit, objectief en absoluut waar. Daarbij baseren we ons op steeds meer onderbouwing en steeds meer bewijs, maar daarbij houden we elkaar wat voor de gek; we laten alleen informatie toe die ons bevestigt in onze mening, en laten al het andere links liggen.
Daar waar twee kampen dit doen, ontstaat de confrontatie die nog meer leidt tot het geloof in eigen gelijk. Dit lijkt nog vrij onschuldig, en vooral heel erg menselijk. Maar als dit gedrag doorschiet, en bewust wordt gevolgd, dan ligt er gevaar op de loer. Bewuste verkeerde informatie, desinformatie en manipulatie zetten mensen en zelfs een hele samenleving op het verkeerde been, kunnen leiden tot scherpe verdeeldheid.
Snel beslissen.
Je gevoel over een bepaalde actie, een bepaald gedrag, bepaalt hoe je de voor- en nadelen, de risico’s en de benefits, beoordeelt. Bij een actie die je leuk vindt en positief waardeert, zal je geneigd zijn om de risico’s laag in te schatten en de voordelen juist hoog te waarderen. Bij gedrag dat je op voorhand al negatief ervaart, leidt tot het omgekeerde natuurlijk.
“Affectieve heuristiek” is een mechanisme waarmee de mens het proces van beslissen versnelt, door vanuit emotie te reageren en niet of veel minder op basis van informatie. Deze techniek wordt vooral vaak ingezet om de voor- en nadelen van een bepaalde keuze af te wegen. Voor een verkoper kan het handig zijn om zich te realiseren in welke emotionele staat de klant verkeert, en daar in zijn verhaal, de toon en de argumentatie rekening mee te houden.
Overschatting.
We overschatten vaak ons eigen gelijk, en onderschatten de mogelijkheid dat iemand anders ook wel eens gelijk kan hebben (nou vooruit, een klein beetje dan). Sterker nog, we overschatten de mate waarin anderen het met ons eens zijn.
Overschatting is een bekende valkuil. Niet alleen geloven we vaak dat we slimmer zijn dan anderen, maar we schatten ons zelf beter, slimmer en capabeler in dat we in feite zijn. Een goed gevoel dus, wat heb ik het toch met mezelf getroffen, dat ik 24 uur per dag in de nabijheid van mezelf mag verkeren. Nog een stap verder: het is dus terecht dat ik het beter heb dan anderen (langs welke meetlat dan ook), omdat dit allemaal voortkomt uit mijn eigen kwaliteiten, verdiensten en harde werken.
Kijkend naar onze eigen positie zit optimisme ons soms in de weg: het idee dat jij minder last hebt van ongeluk en succes aantrekt, dan andere mensen. Voordat je het weet ontleen je daar dan weer een soort gevoel van superioriteit aan.
Informatie.
We kijken niet naar informatie die we misschien nodig hebben om een mening te kunnen vormen maar we pinnen onszelf volledig vast op de informatie (volledig, juist of niet) die beschikbaar is.
Of de informatie die we als eerste kregen, zetten we gelijk vast als referentie, waardoor andere informatie geheel of gedeeltelijk van tafel gaat. We verankeren als het ware die eerste info. Hieraan gerelateerd is het principe van bevestiging: we laten alleen die informatie toe die ons bevestigt (een idee, een geloof). Dat kan bewust maar zeker ook onbewust gebeuren.
Selectieve waarneming is het principe dat alleen die informatie wordt toegelaten en meegenomen welke ons eigen referentiekader passeert.
Informatie kan ons beeld, onze herinnering, vertroebelen. De herinnering aan een gebeurtenis kan
verstoord raken door informatie over wat er na die gebeurtenis plaatsvond, alweer vaak zonder dat we ons dat bewust zijn.
De struisvogel kennen we allemaal. Je weet het wel maar je vermijdt het, wil het even niet weten. Je stopt je kop in het zand.
Bij het Placebo-effect is het de kracht van het geloof zelf die de uitkomst verandert. Denk aan de test van medicijnen (bijvoorbeeld het Covid vaccin) waarbij naast het echte middel ook een nepmiddel wordt ingezet binnen een testgroep. Een patiënt die een nepmiddel krijgt toegediend kan een positief effect ervaren, niet door de eigenschap van dat (nep)medicijn maar door het absolute geloof in de behandeling. Voor een investeerder geldt iets vergelijkbaars. Het geloof in eigen rituele handelingen(de beurs volgen, economisch nieuws lezen, tegeltjeswijsheden toepassen) is zo groot dat die handelingen wel de oorzaak moeten zijn van succes. Daar komt bij dat een investeerder heilig gelooft in actie; niets doen is geen optie.
Tot slot.
We hebben het over vooroordelen alsof het iets verschrikkelijks is, een ernstige tekortkoming of fout in ons brein. Dat valt mee, maar het is wel handig om ons bewust te zijn van die vooroordelen, van die beperkingen, van de verschillen tussen snel intuïtief handelen en trager weloverwogen handelen.
Goed: kijk in de spiegel, op zoek naar jezelf.
Hans Groenhuijsen, 5 januari 2021.
P.S. er volgen de komende weken nog meer blogs over “behavioral economics”.
Blogs over ons gedrag, onze vooroordelen, onze manier van kijken :
https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/een-wereld-na-corona-deel-10-crisis-gedraag-je-een-beetje/
https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/we-kijken-verkeerd-beperkingen-in-onze-waarneming/
alle andere blogs : https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/
Afbeelding van Ira Gorelick via Pixabay