Voorspellen : ik was mijn handen in onschuld.

1. Voortschrijdend inzicht.

Het voortschrijdend inzicht model wordt vaak gebruikt als er sprake is van falen. De beslissing was op het moment van beslissen wel goed, maar daarna ontstond er een nieuwe werkelijkheid, veranderden de omstandigheden etc. Daardoor pakte toch die oorspronkelijke beslissing niet helemaal goed uit (of bleek zelfs dramatisch fout). De redenering is dus dat je met de inzichten en kennis achteraf, in voorgaande situaties vaak anders zou hebben besloten en gehandeld. Maar er is ook sprake van een dubbele bodem.
Als eerste zijn er altijd nieuwe feiten maar vaak niet zo schokkend dat ze de schuld voor het falen opheffen. Je mag van politici en managers verwachten dat ze proberen om buiten de gebaande paden te denken, om hun eigen vooronderstellingen en dogma’s ter discussie te stellen(hoe moeilijk ook omdat de op dat moment dominante overtuigingen dat juist verhinderen).

2. Pontius Pilatus : ik was mij handen in onschuld.

Ten tweede treedt het “Pontius Pilatus” effect op: “als ik het dan al, achteraf bekeken, niet helemaal juist zag, dan kan ik daar niets aan doen en is er al helemaal geen reden om schuld te bekennen resp. fouten ruiterlijk toe te geven”. De handen worden in onschuld gewassen, de onmacht blijft, een enkeling sneuvelt. (U weet wel , de Romein die, luisterend naar de stem des volks, Jezus de dood instuurde, en achteraf aangaf dat hij niet anders had kunnen beslissen, en letterlijk als symbool daarvan, zijn handen waste, in onschuld dus).
Vaak zijn beslissingen niet alleen achteraf fout, maar zijn ze op het moment van beslissen al fout door slechte onderbouwing, verkeerde aannames, gebrek aan consistentie en logica.

3. Beslissen en voorspellen.

Ter nuancering: veel beslissingen (en niet alleen de politiek), komen tot stand als compromis, vanuit noodzaak dat er in ieder geval iets wordt besloten. Soms moet er gewoon een beslissing vallen, hoe ritueel of symbolisch ook. Verstand en nuchterheid zijn dan ver te zoeken. Zo’n beslissing is ook vaak niet aanwijsbaar eenduidig en expliciet de actie van één man, maar is de uitkomst van een lang proces met veel stakeholders.
Wijs dan maar eens een schuldige aan. En met dat begrip “schuld” moeten we ook een beetje oppassen. Fouten maken is menselijk en mag, vinden we. Maar in Nederlandse verhoudingen mag je eigenlijk geen fouten maken, zowel in politiek als in bedrijfsleven. Gevolg is dat er wordt ontkend, gedraaid, geschoven. Fouten toegeven (behalve dat vaak wat obligate en formele gedoe bij bewindslieden die hun ontslag indienen) kan zeker niet. Het is dodelijk, een blijvende smet op het blazoen, en het wringt met het eigen denkraam en zelfbeeld.
Je kunt je dan wel afvragen in hoeverre de macht in goede handen is bij mensen die slecht vooruitkijken, met de rug naar de toekomst stonden, en nieuwe of zelfs bekende feiten niet in ogenschouw namen.
En het zegt iets over degenen die zich met die macht bemoeien, controleren. Soms moet Barbertje hangen maar nog vaker is er, gelukkig voor alle betrokkenen, sprake van een collectieve gedeelde schuld. Fijn, iedereen is schuldig, we steken de hand in eigen en soms andermans boezem, beloven beterschap, gaan nog een keer evalueren.

4. Grip op het heden en op de toekomst.

Voorspellen en voorspelbaarheid is van alle tijden. En we hebben wat uitgevonden om grip te krijgen op die toekomst. We hadden de orakels (Delphi is een bekende), de beweging van hemellichamen, de piskijkers (letterlijk; een studie van de kleur, helderheid etc. van urine), we hadden de studie van de vlucht van vogels, de studie van de ingewanden van (offer) dieren, de studie van vuur en rook, het kaartspel, kop of munt, de glazen bol, horoscopen, tarotkaarten, handlezers. Een scala dus aan gereedschappen om te voorspellen, om die toekomst te pakken.

En natuurlijk hebben we allerlei (quasi) wetenschappelijke instrumenten uitgevonden : data-analyses, trendanalyses en extrapolaties, scenario-studies, plan- en budget cycli, statistiek, vergelijkend onderzoek. En inmiddels hebben we Olympische hoogten bereikt met Artificial Intelligence. Nog even en de voorspelling is geen voorspelling meer maar een plan met een zekere uitkomst.

Het instrumentarium waarmee we het heden te lijf gaan is een stuk saaier: het vergrootglas, de microscoop, de telescoop(hoewel die vooral het verleden laat zien van een ver heelal), de verrekijker, de bril, de spiegel, het gezond verstand. Saaier wellicht, maar misschien ook betrouwbaarder en realistischer. Voorspellen en plannen wordt onderhand een hogere kunst. Maar garanties zijn er niet.
Vaak komen we niet verder dan wat voortschrijdend inzicht en voorspellen achteraf.

Blijf het proberen.

Eind januari schreef ik een artikel als aanloop naar dit stukje onder de titel “voorspellen is een kunst”; dat is uiteraard te vinden op mijn website.

Hans Groenhuijsen, februari 2020.

Voor alle blogjes en stukjes, zie https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/blogs/

Voor meer artikelen over het thema “perspectief : zien en kijken”, zie
https://www.hansgroenhuijsen.nl/perspectief/
Zien is neutraal en kijken doen we met ons brein, is subjectief, vooringenomen. We verleren het om te kijken, verliezen de scherpte en onafhankelijkheid. We geloven steeds meer in eigen gelijk en verketteren de andersdenkende.
Kijken is intentioneel, heeft een bedoeling. We beschouwen, interpreteren, organiseren beelden en informatie en gedachten, en creëren betekenis.