Waard om te leven.

Hoezo, waard om te leven ? dat klinkt wel erg verheven. Ik dacht even aan “het leven is de moeite waard” maar dat klinkt gelijk zo tobberig: het leven is goed maar je moet er wel wat voor doen en je opofferingen getroosten. Dat woord “waard” verwijst naar een centraal begrip in de economie: waarde. En daar is het nodige gedoe over.
We hebben links en rechts wat problemen, wat vragen die om een oplossing vragen. We hebben letterlijk “de dagkoersen” en het nieuws van vandaag; het nieuws van gisteren is logischerwijs geen nieuws meer en zijn we ook al weer vergeten. De mens is gezegend (of gestraft) met een selectief geheugen, zeg maar een geheugen als een zeef. In de politiek zeggen we dan heel beschaafd :daar heb ik geen herinnering aan.
De komende weken zal ik in een paar artikeltjes ingaan op de problemen (uitdagingen) waar we voor staan, en de manieren waarop we deze te lijf kunnen gaan. Het gaat dan over “de markt”
als ordenend en oplossend mechanisme, over technologie, over groei, over complexiteit, over de rol van de overheid.

1. Geluk in het hier en in het hiernamaals.

Ooit (heel lang) was de mensheid vooral bezig met een leven na de dood, met het hiernamaals. Hier op aarde was het een strijd om te overleven. Dat kon betekenen dat je leven hier op aarde in het teken stond van je overgang naar dat hiernamaals met alle geboden en verboden van dien. Het was heel lang zo dat de catechismus begon met de vraag: “waartoe zijn wij op aarde?”
En dan luidde het antwoord; ”om God te dienen en daardoor in het hiernamaals gelukkig te zijn”. Later werd dat wat wereldser en mochten we ook hier alvast gelukkig zijn, en werd het antwoord: “om God te dienen en daardoor hier en in het hiernamaals gelukkig te zijn”. Dat “HIER” hadden we al veel eerder ontdekt natuurlijk. Leven en welvaart in het hier en nu  werd waar het om draaide, een enorme swing van hiernamaals dus naar dat hier en nu. Dat heeft ons veel goeds gebracht, maar er zaten en zitten ook wat schaduwkanten aan.

2. Veel problemen, veel huiswerk.

We hebben nogal wat klussen te klaren in de wereld. Oplossingen zijn vaak lastig, niet eenduidig. Veel problemen vertonen een grote samenhang, complexiteit van problemen en dus ook van oplossingen is groot. En elke oplossing heeft zo zijn voordelen maar vaak ook een aantal nadelen. Niks nieuws eigenlijk: het is de wereld eigen om zo te worstelen met problemen en halve oplossingen, maar het begint onderhand wel flink te knellen. Ik heb het dan natuurlijk over die duivelse problemen als klimaat, energie, welvaart en welzijn. De oplossingen voor veel problemen lagen altijd voor de hand. Groei was en is een bekende remedie. Door economische groei neemt de welvaart toe en dat verzacht veel. Dat problemen daarmee vaak niet echt werden en worden opgelost, werd dan maar geaccepteerd. Sterker nog, die groei was en is zelfs vaak de oorzaak van nog meer problemen en ellende, maar de voordelen van die groei compenseerden in ruime mate. Het was en is overigens niet zozeer de groei zelf, die de problemen veroorzaakt(e), maar meer de manier waarop we de afgelopen eeuwen die groei vorm en inhoud hebben gegeven. Alles heeft zijn prijs, zeggen we altijd. Maar die prijs vertegenwoordigt vaak niet alles kosten en inspanningen die hebben geleid tot een product, denk aan de grote maatschappelijke kosten die we zien bij milieuvervuiling of bij het CO2 vraagstuk. En vaak hebben dingen die maatschappelijk van betekenis zijn vooral een hele hoge waarde, nu en in de toekomst. Een grote kloof dus tussen die twee begrippen “prijs” en “waarde”.

3. Technologie : de panacee.

Vaak samenhangend met die groei, is daar de technologie. Technologie joeg de productiviteit op, vormde de basis voor veel werkgelegenheid en productie, faciliteerde altijd weer nog meer groei
cumulatie van technologie en dus weer meer groei etc. En niet te vergeten: technologie bood en biedt voor veel problemen een oplossing, het heeft de wereld verder gebracht. Daarmee heeft technologie een ijzersterke reputatie opgebouwd; het kan niet stuk. We hebben een bijna blind vertrouwen in technologie, en vooral in het oplossend vermogen ervan. Technologie lost al onze problemen op, we worden steeds slimmer, kunnen steeds meer, niks is onmogelijk. Die technologie kan nogal ongewenste uitkomsten hebben, nieuwe problemen veroorzaken terwijl oude problemen worden opgelost. Daarbij levert diezelfde technologie weer de oplossingen voor die nieuwe problemen, althans dat is de optimistische visie op het verschijnsel technologie.
Daarbij vergeten we dat technologie niet per definitie goed is of geneigd is tot het goede. Het is en blijft voorlopig de menselijke factor die daarin beslissend is. Het zijn onze keuzes die technologie een goede of slechte kant uitsturen.

Een kortzichtige reactie was en is vaak om die technologie en groei een halt toe te roepen. Ho stop. Vanuit de niet zo realistische veronderstelling dat daarmee dan ook oude problemen wel wegslijten en nieuwe problemen worden vermeden. Een nogal kinderlijke fout : je ziet een ramp, en denkt dat als je je ogen maar dichtdoet, die ramp ook is verdwenen. Maar toch, het blijft een terugkerende veronderstelling dat we de tijd kunnen stilzetten, of zelf kunnen terugdraaien. Je lost niets op maar ontvlucht gewoon die nare tegenwoordige tijd, en belandt in die goeie ouwe tijd. Noem het zo je wilt: conservatief, reactionair, romantisch, vluchtgedrag. De voorbeelden liggen voor het oprapen.

Vaak denken we hierbij dus aan de vlucht in het verleden, veel stabiliteit en rust, heldendom en een fiere natie. Maar er is ook een vlucht voorwaarts, de toekomst in : in het hier en nu is het kommer en kwel, maar de toekomst is goudgerand, volmaakt en zonder problemen; en als er problemen zijn, dan lost de technologie dat wel op. Natuurlijk is het prima om die vluchtweg en dat verleden of die toekomst te gebruiken als denkkader, als richtinggevend, als inspiratiebron. Maar we moeten toch echt in het hier en nu aan de slag.

 

4. Het marktmechanisme.

Het (klassieke) marktmechanisme heeft een hoge status bereikt, als ordeningsprincipe, als brenger of als fundament van welvaart en vrijheid. Maar de schaduwzijden zijn er ook. Dat roept de vraag op of dat marktmechanisme zelf zijn langste tijd heeft gehad, gewoon niet (meer) past en adequaat functioneert. En dat leidt tot enkele vervolgvragen: is dat “gebrekkige” functioneren dan maar gewoon iets dat er bij hoort, een soort “fact of life”? We moeten als mensen maar gewoon die onvolkomenheid van de wereld en onszelf accepteren ? Is dat marktsysteem in de basis goed, maar moeten we het een beetje reviseren ? Of is het mechanisme goed maar handelen wij als mensen daarbinnen verkeerd ? Of gooien we die markt weg en gaan de hele zaak op een andere manier ordenen ? En wat is dan de rol van de politiek, van de overheid ?

Vragen, vragen. Daarover schrijf ik wat stukjes de komende tijd.

Dit is deel 1 in een reeks over welvaart en welzijn, problemen en oplossingen, markt en economie.
En uiteindelijk over ons, over mensen, over deze wereld.

Hans Groenhuijsen, maart 2020.

Voor alle blogs en artikelen zie https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/blogs/

Inschrijven om alle blogs in uw mail te krijgen:  https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/