Een wereld na Corona, deel 11 :
Over Framing : Een kwestie van WAT je zegt en HOE je het zegt.
Zelfde informatie, andere presentatie.
Boodschap is, dat als je mensen laat kiezen tussen verschillende opties, de toonzetting en de woordkeuze van grote invloed zijn op de keuze die mensen maken. Terwijl de informatie hetzelfde blijft, kunnen we die op verschillende manieren presenteren. En dat leidt tot zeer uiteenlopende gevoelens. Is het glas halfvol of halfleeg ? een eenvoudige kwestie van framing dus, positief of negatief ?
Een voorbeeld : een bepaalde chirurgische ingreep slaagt in 90 % van de gevallen en faalt in 10% van de gevallen.
. presentatie 1 : de kans op overleven na deze ingreep is 90%.
. presentatie 2 : de kans op overlijden bij deze ingreep is 10%
Voor de meeste mensen wekt presentatie meer vertrouwen dan nummer 2.
Nog een voorbeeld bij de bestrijding van een epidemie waarbij mensen verschillende behandelopties krijgen voorgelegd. Bij een positieve toon kiezen mensen voor zekerheid, bij een negatieve toon wagen ze eerder een gok. Dit heet het “framing effect”. (In deel 10 beschreef ik deze case over de bestrijding van een bescheiden epidemie).
Winst of verlies.
In geval van een uitbraak van een ziekte of epidemie is dit “framen” zonder meer van toepassing. In de fase van detectie, het testen dus, is een “loss framed” boodschap effectief : een boodschap dus die een negatieve toon kent, die spreekt over verlies. In de promotie van preventie en gedragsverandering is een “gain framed” boodschap de juiste. De toon is positief, en gaat over de winst die behaald kan worden, de voordelen. Dit klinkt eenvoudig maar is lastig. In het geval van Covid was de ernst wel duidelijk maar de volle omvang en betekenis nog niet wellicht. Maatregelen waren lastig; het bekende probleem dat je met gebrekkige informatie zware beslissingen moet nemen. Neem daarbij de zorg voor acceptatie en de angst van overreactie: te zware maatregelen met (te)grote maatschappelijke en economische schade.
Opt in or opt out ?
Nog een voorbeeld van framing in de sfeer van gezondheid en zorg, de orgaandonatie. De discussie hierover is complex : ethisch, politiek, maatschappelijk. Een vraag was en is altijd wat het vertrekpunt moet zijn. De zogenaamde “opt out” variant : doe je automatisch mee tenzij je expliciet aangeeft dat niet te willen ? Of is deelname niet vanzelfsprekend en automatisch en moet je dus expliciet toestemming geven, als het ware instappen: de “opt in” variant ? Los dus van alle inhoudelijke argumenten, is de “opt out” het beste, in de zin dat daarmee de hoogste score (de meeste deelnemers) wordt behaald.
Een sympathieke vorm van morele druk in deze orgaandonatie-aanpak is de koppeling aan een andere actie: bij het aanvragen of verlengen van je rijbewijs krijg je standaard de vraag over orgaandonatie. Het moment is slim, je bent geneigd om ja te zeggen “nu je er toch bent” , de vraag wordt je persoonlijk gesteld (subtiele druk), en er is een directe link naar het thema verkeer, veiligheid, risico op ongeval en letsel etc. Het is dus jouw belang en dat van de samenleving. Door een beladen onderwerp en een lastige keuze te koppelen aan een andere wat neutralere setting of context(een geval van “framing” dus) neemt de acceptatie toe, kan je met succes gedrag en keuzes beïnvloeden.
Stigmatisering.
Bij Corona zien we nog een bijzondere vorm van “framing” of “stereotypering”, stigmatisering. Het virus en alles dat er op volgt wordt in een kwaad daglicht geplaatst; er wordt een sfeer van samenzwering opgetrokken. Er moet gewoon een schuldige zijn op wie we alle negatieve gevoelens kunnen projecteren. Kampioen is Trump die graag spreekt(binnenkort : sprak) over het “Chinese virus” ; daarmee niet alleen aangevend dat de epidemie daar begon maar vooral insinuerend dat China bewust dit virus de wereld in slingerde, en schuldig is (aan van alles).
Omgekeerd zijn er natuurlijk vergelijkbare verhalen over het Amerikaanse leger dat dit virus in China losliet, en de talloze samenzweringsverhalen over Bill Gates, de politieke elite etc. Met die samenzweerders is het altijd wat. Zoals vaker bestaat de samenzwering al, maar zoeken de deelnemers nog even een doel. Onschuldig ? Maar tegelijk is het verschijnsel iets wat we serieus moeten nemen. Samenzweringen zijn van alle tijden, kunnen ontwrichten, kunnen een uiting zijn van smeulende verkeerde opvattingen. Corona was en is dan als de rode lap voor een stier, als de katalysator.
De metafoor.
De metafoor kan ook een soort “frame” zijn. In een crisis, zeker ook in de huidige, zijn er krachtige beelden. We gaan de strijd aan, we moeten overwinnen, we brengen dat monster de genadeklap toe. En vaak worden hierbij onze deugden nog eens extra benoemd : dapper, energiek, saamhorigheid, gemeenschapszin, verantwoordelijk. En, vooruit, een beetje eigenwijs, licht anarchistisch, sterk hechtend aan vrijheid etc. Er kan een zekere kracht, overtuiging en inspiratie van uit gaan, maar het kan ook wat blijven hangen in algemeenheden, de echte problemen niet helemaal in de volle omvang neerzetten, teveel retoriek.
In de Nederlandse setting zijn de metaforen ons af en toe om de oren gevlogen. Daarmee kan je dus het doel wel voorbijschieten. Daar kwam soms een tweede misser bij : de spreker is te veel bezig met de termen uit die metafoor maar te blijven gebruiken, voert de beeldspraak eindeloos door waarbij de metafoor de boventoon gaat voeren. De echte boodschap verdwijnt bijna uit beeld. Om maar een beeld te gebruiken : de metafoor slaat, net als een hamer, de boodschap plat.
Een duwtje in de goede richting.
“Nudges” zijn een oude “truc” is om mensen te verleiden tot gewenst gedrag met kleine veranderingen in de context. Een bekende “nudge” is de vlieg, waarvan geclaimd wordt dat dit door Schiphol is bedacht. Deze is met name bij mannen bekend. Er wordt een plastic vlieg in het urinoir geplakt. De gemiddelde man zal daar onbewust (en/of omdat het grappig is) op gaan mikken. Het voordeel is minder gespetter om het urinoir heen, meer hygiëne en minder schoonmaak(kosten).
En ja, ook tijdens Corona kennen we dergelijke, misschien minder fantasievolle nudges. De belijning in een winkel die we braaf volgen, het gebruik van sanitizer. Het aardige van deze nudges is dat we worden verleid tot goed gedrag, waar we eerst zonder nudge geneigd waren tot “slechter”gedrag. De praktijk is lastiger dan de theorie, maar we zouden ook bij Corona nog eens moeten nadenken over die kleine dingen die net ons gedrag kantelen van slecht naar goed.
Ter afsluiting en overdenking.
Het gaat soms over Covid, over politici, deskundigen, over burgers. Maar uiteindelijk gaat het over ons menselijk gedrag. We noemen het denkfouten, vooroordelen, of zelfbedrog. Aardig om bij stil te staan, jezelf aan te kijken in de spiegel. Ik ontdekte allerlei vooroordelen, of zoals de wetenschappers het noemen “biases”. Mijn grootste vooroordeel is misschien wel dat ik veronderstel dat vooroordelen altijd en overal aanwezig zijn. Ik wens je een mooie ontdekkingsreis.
Hans Groenhuijsen, 16 december 2020.
Ik schrijf een aantal stukjes over “een wereld na Corona “. Deze staan onder: https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/
deel 1 op 12 oktober “over politiek, visie en democratie”,
deel 2 op 15 oktober “GROOT denken over post-Corona”,
deel 3 op 19 oktober “groei als party drug”
deel 4 op 22 oktober “the Carbon Inequality”
deel 5 op 5 november “Attenborough : a life on our planet”.
deel 6 op 9 november “krijgt Malthus alsnog gelijk?”
deel 7 op 18 november “de geschiedenis leert ons…..niks”
deel 8 op 23 november “Covid, de lont in het kruitvat”
deel 9 op 1 december “bijziendheid en andere afwijkingen”
deel 10 op 11 december “gedraag je een beetje”
Ik publiceer via
www.hansgroenhuijsen.nl en https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/
Voor deze blog is gebruik gemaakt van verschillende publicaties en artikelen, o.a. :
Daniel Kahneman , “thinking fast and slow” , Penguin Books 2011
Richard Thaler, “Misbehaving”, Penguin Books 2015.
Illustratie Gerd Altmann via Pixabay.