Dat is lang geleden, die hilarische commercials over milieu en energiebesparing. Een adviseur komt langs bij een  deftige rijke mevrouw (gespeeld door de onvolprezen Loes Luca) , en begint over het milieu.
De vrouw des huizes slaat direct aan en roept :  “Milieu ??  ik kom uit een voortreffelijk milieu”. Onschuldig misschien maar meer dan 20 jaar later lijkt het erop dat nog steeds veel mensen niet helemaal
begrijpen waar het om gaat (of doen alsof…) : Milieu gaat over je afkomst, je nest; energie gaat over je fit voelen, klimaat gaat over politiek of economie of over land- dan wel zeeklimaat. Terwijl we inmiddels echt iets anders bedoelen. We noemen het nog heel vriendelijk klimaatverandering of climate change, maar het is inmiddels meer een klimaatcrisis.

Hoe kijken we naar het klimaatvraagstuk ?

Dat weten we inmiddels ook wel, maar het is wel comfortabel om af en toe de andere kant uit te kijken. We hebben de ontkenners, die zeggen dat er geen klimaatverandering is, of er wel is maar gewoon een natuurlijk gegeven is. Een milde variant is om het klimaatprobleem wel in zekere mate te erkennen, maar vervolgens weg te wuiven onder het motto: we kunnen er toch niets aan doen.
Hierop  is weer een vrolijke, optimistische, variant: er is een probleem, er wordt gewerkt aan  oplossingen, zoals altijd vinden we er wel wat op, technologie gaat ons weer redden. We hebben de in allerlei situaties opduikende NIMBY variant, Not In My Back Yard: we hebben een probleem misschien, maar dat doet zich gelukkig nauwelijks voor in mijn directe omgeving maar elders in de wereld. En we kunnen het probleem niet alleen weg definiëren naar een andere plaats, maar ook naar een andere tijd: het zal wel loslopen, het duurt nog een eeuwigheid  voordat het echt een probleem wordt misschien.

Maar toch : het is een probleem.

Stel nu eens dat we het in meerderheid echt een probleem vinden, wat gaan we dan doen ?
We gaan onderzoek doen, komen met rapporten en cijfers, ontwikkelen scenario’s en voorspellingen, we schrijven er over. Dat leidt dan weer tot vervolgonderzoek, eindeloze discussies over details, onderbouwing, gelijk en ongelijk. We ontwikkelen een complete nieuwe vocabulaire, denk aan termen als broeikas, greenhouse, carbon tax, emissions. We ontwikkelen gereedschapskisten vol met oplossingen, instrumenten en tools om het probleem aan te pakken. Deels technische oplossingen (bijvoorbeeld de elektrische auto, wind en zon, opslag van Co2, reductie van de veestapel), deels oplossingen in beleid en fiscaliteit.
Daarbij ontstaat dan direct de discussie over de effectiviteit van maatregelen en wetten, de kosten en de baten, de eerlijke verdeling van lasten, de keuze of je goed gedrag moet belonen (zonnepanelen, warmtepomp, elektrische auto) of slecht gedrag moet straffen (lekker doordieselen, gas stoken, niks isolatie, smerig produceren). Richten we ons op de industrie, de energiesector, of de consument ? Of moeten we werken aan echte systeemoplossingen ?

Of gewoon weg definiëren ?

Een bekende “truc” is om een probleem kleiner te maken door het bijvoorbeeld in stukjes te knippen, het kleiner te maken. Prima natuurlijk om het Grote Probleem (klimaat) op te knippen als het gaat om oplossingen, om maatwerk, om fasering. Maar het risico is dat je een deel van de urgentie en schaalgrootte weghaalt, het wegmasseert. En je lost een paar kleine makkelijke problemen  op, roept dat je goed bezig bent, maar het zet geen zoden aan de dijk. Risico is dat je de complexiteit en samenhang van het probleem  uit het oog verliest. Complexiteit maakt het lastig om een probleem op te lossen, maar het oplossen van het ene deelprobleem kan de oplossing van een ander (deel)probleem triggeren.

Uitstel is een fijne oplossing. Dat kan door te roepen dat er nader onderzoek moet plaats vinden(wie kan daar tegen zijn?), dat we in overleg moeten treden met DE sector, met het maatschappelijk middenveld, met de EU, met de wereld (en met de burger ?). Dat kan aanleiding zijn tot veel “verkeerd” gedrag. Maatregelen om het probleem op te lossen worden onderdeel van een discussie over welvaart en welzijn en de verdeling ervan, over inkomenseffecten, over prioriteiten, over kosten/investeringen en begrotingsdiscipline, over coalitie-accoorden. En we kunnen (met enig recht van spreken ?) de bal neerleggen bij andere landen, die nog fouter en smeriger zijn dan wij: laten ze daar eerst maar eens…..

Ons brein houdt ons voor de gek.

Ons brein (en onze emoties) zet ons af en toe op het verkeerde been. Het idee dat het wel meevalt, dat we tijd genoeg hebben. Het kunstje is om heel lang te blijven ontkennen (struisvogels met de kop in het zand)  en maar te hopen dat het probleem er dan op een goeie dag niet meer is. Heel hard roepen dat het allemaal onzin is, waardoor je dus met recht alle acties om te verbeteren naar de prullenbak kunt verwijzen, en andere mensen die het probleem wel zien kunt uitmaken voor pessimisten, doemdenkers, azijnpissers etc.

Een echt grote en collectieve denkfout (of meer een gebrek) zit in de inschatting van de schaal en urgentie van het probleem. We definiëren dit probleem (klimaat dus) in termen van andere problemen  uit het verleden, die ook zijn opgelost (en gaan voorbij aan veel problemen die nooit zijn opgelost), en ontlenen daar de receptuur aan voor de huidige problemen.  We zien weliswaar problemen en zien zelfs dat die groter worden, maar denken vaak in lineaire termen, geleidelijke groei. We zien niet (willen niet zien) dat problemen exponentieel kunnen groeien, heel snel voorbij het kritieke punt gaan (de bekende “tipping point” of “the point of no return”) en onbeheersbaar worden.

Een tweede “denkfout” is dat de aanpak van het klimaatvraagstuk ons allemaal schade berokkent, onze vrijheid inperkt. De uitkomst is negatief. Dat klopt voor een deel wellicht, maar dit negatieve gevoel heeft vooral te maken met onze afkeer van verandering, van onzekerheid. ”Anders” wordt al snel slechter en minder, dus negatief. Veranderen doet altijd pijn. De mogelijk positieve effecten worden onderschat of weggezet als onzeker en dagdromerij. Denk aan een groei in welvaart en vooral welzijn, gezondheid, een evenwichtiger verdeling van welvaart en kansen, een betere en leefbaarder wereld, behoud van biodiversiteit, het achterlaten van een betere wereld voor volgende generaties.

Een klimaatcircus.

Zo ontstaat er een compleet circus om een thema als klimaat. We zijn er maar druk mee, veel energie gaat verloren aan rituele handelingen, veel papier en luchtverplaatsing.  Ik moet denken aan een uitspraak van Russell Ackoff (consultant, professor Wharton) :  “A good deal of the corporate planning I have observed is like a ritual rain dance : “it has no effect on the weather that follows, but those who engage in it think it does”. Toepasselijk in dit geval dat Ackoff het hier heeft over een klimaatding, de regen.

We zijn te druk met het definiëren en meetbaar maken van het probleem, met discussies, intenties, agenda’s en coalities en verklaringen. Ondertussen tikt de klok.

Hans Groenhuijsen, 18 februari 2022.

In  volgende blogs aandacht voor kabinetsplannen, scenario’s over emissies en temperatuurstijging, Fit For 55/ de plannen van Timmermans, de plussen en de minnen daarvan.

 

. Blogs over klimaat : https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/

. Alle artikelen en blogs , zie: https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/

. Wil je in het vervolg wekelijks mijn blog ontvangen ? Meld je aan  via “aanvraag artikelen” op
   https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/

. ©alle rechten voorbehouden Hans Groenhuijsen, 2022.

foto Reint Janssen in Volkskrant.
Commercial , zie :  reclame – energiebedrijf – Bing video