We houden onszelf voor de gek.
We kunnen bij elke keuze onszelf en anderen overtuigen door te verwijzen naar voorbeelden; we kijken naar voorbeeldgedrag van bijvoorbeeld bekende mensen uit politiek of showbizz (denk aan de Westcoast-typen die allemaal een Toyota Prius en later een Tesla gingen rijden of er althans eentje bezaten). Er wordt een verwijzing gemaakt naar sociale normen binnen de samenleving of binnen jouw peer group (wij mannen rijden geen EV, die is voor watjes, of : in onze kringen rijden we niet en als we rijden, dan uiteraard elektrisch). We denken in beelden en associaties. Waterstof kan doen denken aan explosie en de H-bom (dus wel eng). Maar een waterstoftankje in je auto roept weer het bekende beeld op dat je iets tankt bij een pomp en je een tank aan boord hebt met energie; lekker vertrouwd dat tanken en die tank. We generaliseren heel veel: van die ene gebeurtenis maken we een terugkerend patroon. “Toen die ene keer was mijn batterij leeg” wordt dan: om de haverklap valt de auto stil door een lege batterij.
Niet ten halve gekeerd, maar ten hele gedwaald.
De “Sunk cost fallacy” is een mooie; we zien deze list niet alleen bij de individuele mens maar ook in bedrijven die te lang vasthouden aan het oude vertrouwde patroon. We weten van geen ophouden, stoppen niet, of veel te laat. We gaan door met een optie, met een eenmaal gemaakte keuze, omdat er al zoveel tijd en geld in zit (we zijn er bijna, nog een beetje, in het zicht van de haven….) ook al zie je dat het niet klopt. Het is nog erger, hoe groter en manifester de misrekening, des te hardnekkiger houden we er aan vast. Een herkenbare blinde vlek dus in ons denken. Voor de consument geldt dat we maar wat graag door blijven gaan met de benzineauto hoezeer we ook beseffen dat die zijn langste tijd wel gehad heeft. Voor fabrikanten gold heel lang hetzelfde : vasthouden aan de verbrandingsmotor, desnoods met valse informatie, met gesjoemel(de dieselaffaire), blijven ploeteren met het optimaliseren van de benzine/dieselauto (heel lang natuurlijk een prima bezigheid). Inmiddels is de industrie wel om richting elektrisch, hoewel sommigen menen dat die EV de volgende strop om de nek van de auto-industrie wordt.
Het interessante aan al deze voorbeelden is dat we ons vaak niet bewust zijn van dat (zelf)bedrog. Soms realiseren we ons dat wel, maar gaan desondanks door met “bedriegen”. Het wordt pas echt interessant als we gebruik (of misbruik) maken van de kracht van dat onbewuste, en gaan manipuleren; met subtiele informatie, met beelden, met de kracht van herhaling etc. dringen we door in het onderbewustzijn van anderen, en vestigen daar beelden, meningen, voorkeuren etc. Theorie ? nee hoor, het is in zekere zin de basis van reclame, en trouwens van veel “dagelijkse communicatie”.
Een kwestie van ontvanger en zender.
We ontvangen continu informatie, interpreteren die, geven het een plek. En daarbij hebben we last van al die vooroordelen en “verkeerde” waarnemingen. Maar er is ook een zendende partij die al die informatie loslaat, uitstort. En ook aan die kant hebben de vooroordelen zich genesteld. Sterker nog, die zendende partij is zich bewust van onze vooroordelen en kan daar handig gebruik van maken. Met het “Illusory truth effect” wordt een boodschap eindeloos op allerlei manieren herhaald. Denk aan de lofzang op de benzineauto, de sterke associatie die alsmaar wordt gelegd tussen de (benzine)auto en vrijheid, onze behoefte om ons te verplaatsen, en een natuurlijk recht om dat ook te doen. Denk aan de subtiele twijfel die wordt gezaaid over de EV : over de range, over de vervuiling en CO2 uitstoot, over de levensduur, over de kosten.
Politieke overtuiging en maatschappijvisie worden ingezet om de opinie te sturen, ook hier wordt een directe link gelegd tussen de auto (benzine of elektrisch) en verschillende wereldbeelden en visies. Daarbij wordt die auto in dat grotere alomvattende nobele idyllische wereldbeeld geïntegreerd. Behoor je tot een bepaalde stroming of overtuiging, dan volg je dus ook de daarbij horende keuze voor de ene of andere auto of mobiliteitsoplossing, en voldoe je aan gewenste groepsnormen. Waarbij het natuurlijk altijd helpt als je kunt terugvallen op een autoriteit, iemand die al vaker verstandige dingen zei en gelijk bleek te hebben, dus zal die ook nu het wel bij het rechte eind hebben.
Bestrijden van bias.
Het bestrijden van “bias” (vooringenomenheid, vooroordeel) is lastig, omdat het een vooroordeel is, deels verborgen en onbewust, en soms willens en wetens geprogrammeerd. Vraag is ook in hoeverre je vooroordelen moet bestrijden. Voordat je het weet, doe je dat terwijl je je eigen opvattingen tot waarheid verheft, de opvattingen van anderen afdoet als dom en onzinnig. Zo donder jezelf in de valkuil van het vooroordeel.
Wat we vaak doen, is vooroordeel te lijf gaan met tegenbewijs. We presenteren veel data, veel informatie, de kracht zit in de herhaling. Of we spelen in op angsten. Of we liegen er een eind op los.
Of we adresseren dieper liggende emoties, bijvoorbeeld schuldgevoel of liefde voor de natuur.
Vooroordelen kan je te lijf gaan vanuit de inhoud, vanuit de overtuiging, vanuit het tegenbewijs. Dat is vaak lastig; je veronderstelt dat de ratio, het gezonde verstand, zegeviert. Vooroordelen kan je ook te lijf gaan door daar zelf (vaak subtiel en verpakt als rationeel) andere vooroordelen en beelden tegenover te plaatsen.
Er kan van alles worden opgevoerd als argumenten voor de EV. Het is financieel aantrekkelijk zeker op basis van TCO (Total Cost of Ownership), het is goed voor het klimaat. Het past in een bredere systeemwijziging rond mobiliteit (connected, autonoom, sharing, mobility as a service). De EV past in een betere wereld, groen en duurzaam. De auto wordt aangeboden in een bredere handige package met laadpaal, energie, panelen, stationaire opslag. Alle bezwaren worden weerlegd of weggewuifd, denk aan : de EV is te duur en de kosten van elektriciteit vliegen de pan uit. Er is altijd gedoe met dat laden. Je staat regelmatig stil (96% van de EV rijders heeft nooit stilgestaan, de rest 1 keer). Het maken van de EV (en van batterijen en van elektriciteit) is smerig etc. Ieder verdedigt zijn standpunt met een claim op het morele gelijk, met een beroep op bibliotheken vol met onderzoeken, en met een verkettering van de andersdenkenden. De hele wereld wordt er bijgehaald, de ander is schuldig en is een samenzweerder, zwart-wit, goed-slecht.
Nog even en we gaan in de strijd over wel of niet een EV ook een vlag omgekeerd uithangen. Ik wens u veel plezier, mobiliteit, vrijheid en eigen gelijk toe. En vooruit, ook een beetje een betere wereld, voor u zelf en voor de toekomst. En als je een vlag hijst, dan gewoon met van boven naar beneden rood-wit-blauw.
Hans Groenhuijsen, 4 januari 2023.
. Alle blogs over de elektrische auto https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/electric-vehicle/
. Alle artikelen en blogs , zie: https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/
. wekelijks mijn blog ontvangen ? Meld je aan via “aanvraag artikelen” op
https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/
. ©alle rechten voorbehouden Hans Groenhuijsen, 2022.
T 06-52 58 95 85
M hans@hansgroenhuijsen.nl
I https://www.hansgroenhuijsen.nl
Link https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/
Verschillende bronnen o.a. :
Kahneman, Daniel “Thinking, fast and slow”, Penguin Books, 2011.
https://scientias.nl/jouw-brein-zit-een-serieuze-opmars-van-de-elektrische-auto-in-de-weg/
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0896627321006267
https://cleantechnica.com/2022/07/15/human-brains-why-some-people-refuse-to-accept-electric-cars/
https://www.sciencedaily.com/releases/2022/05/220519125638.htm