Tevredenheid en geluk en optimisme zijn sterk, maar als we de cirkel groter maken en kijken naar het macro-perspectief, dan sluipt er toch het nodige pessimisme in, althans veel onzekerheid en onrust. Dat vertaalt zich overigens maar ten dele (maar helaas toenemend)  in bedroevend fatalisme, grote maatschappelijke onvrede en politiek extremisme. Pessimisme ontstaat dan uit irritatie en boosheid; het wordt een beetje een truc: door de toekomst somber maar vooral scherp te tekenen in heldere (nogmaals sombere) termen krijg je op zijn minst enige grip op die toekomst, wordt die als het ware minder onzeker.  Het kan gevaarlijk worden als we na dit sombere beeld geschetst te hebben, de oplossing zoeken in ook weer heldere en simpele termen,  en in een quasi-positieve ideologie de verlossing zien.

Belangrijke kanttekening : We zijn weliswaar in het Hier en NU gelukkig maar er vindt een zekere uitruil plaats met Later en Elders. Ofwel : geluk nu komt voor een deel tot stand ten koste van de toekomst, respectievelijk ten koste van andere gebieden in de wereld. Een mooie en terechte waarschuwing natuurlijk, want een dergelijke onbalans is er zonder meer. Ongelijkheid tussen ons en anderen, tussen onze generatie en toekomstige generaties, is voorlopig een feit, en die ongelijkheid neemt toe. De genoemde uitruil kan dus plaats vinden op de dimensie tijd (nu of later), op positie (hier of elders). En er is nog een geniepige 3^e dimensie; winst op het ene aspect kan ten koste gaan van een ander aspect. Voorbeelden zijn simpel: welvaart ten koste van milieu, welvaart ten koste van gemeenschapszin etc.We zoeken naar een zeker evenwicht tussen  negativisme en pessimisme enerzijds en een dosis positieve energie en optimisme anderzijds.  Daar ontbreekt het nogal eens aan. Maar het is de vraag of het passend en effectief is om tegenover de pessimist een flinke dosis optimisme te plaatsen met de onderliggende boodschap “zeur niet zo, het valt allemaal wel mee”.

Veel optimisme wordt gevoed met onderzoeken, cijfers, statistieken e.d. en veel is waar, erg waar. Maar ook veel pessimisten (of realisten ) hebben een case, en stapelen ook de bewijzen op. Gevolg is een (populair of quasi) wetenschappelijk discours op de vierkante centimeter waarbij alle registers worden opengetrokken. Cijfers  worden selectief gebruikt. We rommelen met definities. We extrapoleren lukraak vanuit het (recente) verleden. We  publiceren wat meetbaar is en meten (en onderzoeken) alleen wat meetbaar is. We kiezen selectief bepaalde onderwerpen, thema’s of trends die ons eigen verhaal onderbouwen; waar kijk je naar, hoe, hoe gedegen ? We verwarren pessimisme  met fatalisme, en optimisme doen we af  als dagdromerij en fantasie. Innovatie ontstaat alleen vanuit optimisme, oorlog en crisis  alleen uit pessimisme. Alle signalen staan op groen, en alle  lijnen gaan omhoog ( dat roepen verkopers van beleggingsproducten ook altijd). We verpakken de eigen overtuiging in evangelisch formaat met een hoger en nobel doel, en nuance is de dood in de pot.

We oordelen over het verleden vanuit onze hedendaagse context, vanuit onze waarden en overtuigingen en komen  van daaruit tot niet altijd zuivere uitspraken over hoe slecht en verdorven en armoedig het vroeger was (blij dat we ons daaraan hebben ontworsteld) , of juist hoe mooi en idyllisch het was (en dus iets om naar terug te verlangen). Het  “NU” wordt de maatstaf der dingen. Ons denken, onze intellectuele processen, worden dus kennelijk in flinke mate bepaald door emoties. Ons denken verloopt dwingend langs één bepaalde route, op basis van deels onjuiste en/of onvolledige aannames; alles wat haaks staat op die die ene denkrichting wordt vakkundig genegeerd of afgeschoten. Het geluk en de welvaart nu, en vooral ook de manier waarop we die definiëren en (quasi) meetbaar maken, wordt de maatstaf der dingen. En dat leidt tot de dan dus logische conclusie dat het tot voor kort één groot tranendal is geweest in de wereld, dat er nooit geluk is geweest (en dat zelfs het woord nog niet was uitgevonden). Vanuit die ellende hebben we het nu maar getroffen, en gaat de stijgende lijn in de welvaart/geluk/gezondheid/inkomen statistiek onherroepelijk verder omhoog, minder oorlog, schonere lucht, meer gelijke kansen.  OK, we hebben wat zorgen of aandachtspunten: klimaat, economie, oorlog, schuivende panelen op het wereldtoneel.

Dit vooruitgangsgeloof en optimisme kent veel aanhangers zoals Johan Norberg, Steven Pinker, Maarten Boudry en Ralf Bodelier: “vergelijk je 1970 met nu, dan staan we er wat betreft vrijheid, gelijkheid en broederschap veel beter voor  was nog maar 7 jaar geleden de overtuiging . “Ga zo door” was en is nog steed het adagium van de optimisten. “Nee, het moet anders” zeiden Herman von der Dunk Bas Heijne, Yuval Harari en Philip Blom; veel historici overigens. Vrijheid wordt ontleend aan iemands financieel-economische positie en is (dus) ongelijk verdeeld. Kapitaal rendeert meer dan arbeid en leidt tot ongelijkheid (denk ook aan Piketty). Individualisme en eigen verantwoordelijkheid verminderen de broederschap. Globalisering, automatisering en robotisering destabiliseren de arbeidsmarkt. Onzekerheid, angst en haat uiten zich in meer ontheemding, in een “vlucht” naar autocratische en nationalistische leiders. Groei van bevolking en welvaart legt een zware claim op klimaat, grondstoffen en leefruimte. Welvaart en gezondheid liggen op een hoger niveau maar rusteloosheid, stress, verslaving en depressiviteit ook. Een lijstje om van wakker te liggen. Pessimisten geloven niet in de gouden regel van optimisten dat alle problemen oplosbaar zijn. Sterker nog, ze geloven in het tegendeel; we zijn op veel punten het “fatal point of no return” voorbij.

In de aanloop naar de verkiezingen komen de onderwerpen voorbij, de speerpunten, de niet-onderhandelbare punten., de prioriteiten, de agenda voor de komende 4(?) jaar. We benoemen eindeloos de problemen, ergernissen en frustraties; een enkele keer gaat het over de oorzaken en over echte (of schijn)oplossingen. Toe maar : andere politiek, andere besturing, gemeenschapszin, het midden tussen links en rechts, het midden in de zin van midden in de samenleving, eenvoud en duidelijkheid, restauratie naar hoe het was, voorwaarts, “wolle is kinne” (als de wil er maar is).

Ik wens u een mooie verkiezingstijd.  En daarna ?

(deze blog is in wat andere vorm verschenen in 2016; we zijn dus niet no zoveel opgeschoten).

Hans Groenhuijsen, 4 september 2023.

Afbeelding “links en rechts” jeroenmirck.nl , afbeelding “balans” hanjadeboer.nl

. Alle artikelen en blogs , zie: https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/

. wekelijks mijn blog ontvangen ? Meld je aan  via “aanvraag artikelen” op 
https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/

. ©alle rechten voorbehouden Hans Groenhuijsen, 2023.

T                06-52 58 95 85
M              hans@hansgroenhuijsen.nl