Leiderschap in een torentje….. en daarbuiten.

Leadership.
We hebben het vaak over leiderschap, maar vooral als het gaat over bekende personen, en dan ook nog personen die falen of gebrekkig leiderschap tonen. Rutte ging de afgelopen 15 jaar regelmatig onder het vergrootglas, niet zozeer door dat falen maar gewoon omdat hij premier is en daarmee zichtbaar, zodat elke inschattingsfout of politieke nederlaag wordt opgeblazen. Reden voor de bekende insiders om alles tegen het licht te houden,  elk woord op een goudschaaltje te wegen, alle foutjes bij elkaar op te tellen, en alvast te speculeren over de houdbaarheid van deze premier. Dan komt ook weer die Haagse wetmatigheid naar boven: een premier heeft een levensduur van max  10-12 jaar, slijtage is onverbiddelijk, en een mooie carrière in Brussel of zo ligt in het verschiet.  Rutte zelf is een soort Clinton, alles glijdt van hem af, Mister Tefal in optima forma. Dat maakt iemand overigens nog niet tot een goed leider maar de houdbaarheid wordt er wel groter door.

Corona valt ons aan.
En toen kwam Corona. Zonder exegese te willen plegen op alles wat de man heeft gezegd en geschreven, is er sinds maart wel wat gebeurd. Het is opvallend dat Rutte in brede kring zoveel steun  en waardering ontvangt. Is het magie, is het goede mediatraining, is het de inhoud en/of verpakking van de boodschap, is het zijn stijl, woordkeuze ?
Er is een oud gezegde: een volk krijgt de leider die het verdient. Ik zou dat willen corrigeren: een volk krijgt de leider die het zoekt. Ten tijde van crises is dat vaak helder: we scharen ons achter en rondom de leider (het zogenaamde “rally ‘round the flag”), deels omdat hij “het” goed doet en deels omdat hij nu eenmaal leider was en is. We overdrijven  in het toedichten van allerlei kwaliteiten aan de leider, met name die kwaliteiten die we graag zien bij een leider (wishful thinking). Het geeft ook een goed gevoel, het lot in handen te leggen van die leider; dan ben je er zelf mooi van af. We ontkennen en vergeven de fouten en tekortkomingen; verwijten zijn uit den boze. Alles dat het beeld verstoort van de krachtige onfeilbare leider maakt hem zwak, net zo zwak en onzeker als wij zelf zijn wellicht. En we wilden juist een krachtige onfeilbare leider.

Komisch om te zien dat elke twijfel en elke kritiek ongeveer wordt gezien als verraad en een aanval op de democratie. De twijfelaar/criticus wordt weggezet als doemdenker, azijnpisser, heeft er niets van begrepen. En bovendien: je zal er maar zitten als premier, ga jij het zelf doen ? In deze moeilijke tijden hebben we zo’n leider nodig (maar benoemen niet echt wat dan de kwalificaties zijn trouwens).  Goed dus, we hijsen hem op het schild. De leider is er “een van ons”, gewoon gebleven maar tegelijk verheven en op eenzame hoogte, met bijna mythische proporties.

De inhoud.
Geen gedetailleerde analyse maar enkele opmerkingen. Te beginnen met de pluspunten. Rutte pakte direct in maart de regie, strakke persconferentie, een goede opening. De ernst van de situatie wordt direct duidelijk. Er zijn veel onzekerheden maar we pakken samen deze uitdaging op. Er straalt enige rust en vertrouwen uit. Onze volksaard(op andere momenten zouden we het we het weer hebben over de VOC en 15 miljoen mensen op dat hele kleine stukje aarde) wordt gerespecteerd, en tot onderdeel gemaakt van het probleem maar ook van de oplossing. Volksaard is dan trouwens een wat ongrijpbaar iets; wat is dat nou, die volksaard, en kunnen we daarover zonder meer spreken ? Is er een volksaard die ons in overwegende mate kenmerkt ? Of is het misschien zo dat die volksaard wordt opgevoerd door Rutte en het kabinet als een soort excuus ? Een excuus voor het feit dat er niet even doortastend en helder en dwingend wordt opgetreden ? of als een signaal dat ze daar in den haag ons echt begrijpen en met ons meeleven ?
De verantwoordelijkheid wordt vrijwel direct in het begin breed neergezet: Hugo de Jonge en zijn ministerie, de complete zorgsector, het OMT, RIVM, wij als burgers, etc. Niets aan de hand lijkt het, daadkracht, een intelligente aanpak.

Maar….geleidelijk ontstaat er slijtage.
Deels is dat logisch. Na een eerste euforie (we krijgen dat virus er onder), komt de teleurstelling. De twijfel slaat toe of we dat virus inderdaad te pakken krijgen. De crisis blijkt een veelkoppig monster. Eerst is er de grote bedreiging die van buiten op ons afkomt, dat is altijd lekker om je tegen te verweren. Maar geleidelijk worden crisis en problemen ook een interne zaak: nemen we wel de goede maatregelen, is de economische en maatschappelijke schade niet onevenredig groot, kan de zorg het wel aan ? Waar is dat beleid op gebaseerd ? Wie zitten er eigenlijk in dat RIVM en OMT, zijn dat alleen virusscanners en wetenschappers ? of ook economen, gedragswetenschappers, communicatiespecialisten, mensen uit het veld ?

Er worden beloftes en toezeggingen gedaan die niet worden waargemaakt. Het gedoe rondom apps en dashboards en dagkoersen duurt eindeloos en lijkt verdacht veel op symboolpolitiek. Er wordt, zo lijkt het op zijn minst, gezwalkt tussen een top-down centrale aanpak, meer regio of juist meer gemeentelijk. Maatregelen worden half genomen, voor een (te) korte tijd. Wisselvalligheid en aarzeling worden verward met flexibiliteit. Voor de gemiddelde burger is het onduidelijk welke maatregelen nu weer gelden, waarom en met welk effect. De samenvatting klinkt logisch en helder maar is ook flinterdun: doe mee, neem verantwoordelijkheid, houd afstand, vermijd contact, ga niet op reis. Wetenschappers onderling zijn het niet eens; logisch op zich, zo hoort het. Maar daarmee wordt het verhaal onbegrijpelijk, en kan iedereen iets  of iemand vinden die zijn of haar verhaal (lees eigen subjectieve keuze) onderbouwt.

De beeldspraken vliegen ons om de oren. De mooiste was dit najaar met dat gedoe over hamers en platslaan. Het beeld ging verloren. De bescheidenheid die er uit sprak was misschien wel typisch Nederlands maar ook wel kleinburgerlijk ((maar altijd nog beter dan Het ronkende proza van Macron die er direct weer een Grande Guerre van maakt, typisch Frans overigens en passend bij de volksaard aldaar).

En dan toch weer die burger.
Ongeduld, onbegrip en onrust groeien. Ongehoorzaamheid neemt toe; waar doen we het voor, waar leidt dit toe ? De samenzweringstheorieën krijgen meer aandacht, de twijfels nemen toe. Steeds meer draait het om eigenbelang. Elke sector, elke bestuurder, elke vereniging, en elke burger heeft vooral medelijden met zichzelf, vindt zichzelf bij uitstek het slachtoffer van te zware en vooral onevenwichtige maatregelen. Ingrijpen en harde maatregelen zijn terecht, maar nu even niet voor ons.  Voorspelbaar en bijna lachwekkend maar er schuilt een groter probleem. Vanaf maart klinkt er altijd een beroep door op solidariteit, op de kracht en het belang van het collectief, van de samenleving. Maar die solidariteit bleek vrij dun, werd wellicht overschat,  en is misschien zelfs minder geworden in de loop van 2020.

Leiderschap
Krijgt de leider het volk dat hij verdient ??
Dat begrip Leiderschap heeft iets mystieks lijkt het wel, vooral leiderschap in combinatie met crisis. Allerlei kwalificaties en vaardigheden worden toegekend aan de leider, dienen als meetlat om te kijken of iemand een goede leider is in moeilijke situaties. Kijkend naar de afgelopen Corona-periode en Rutte, komen criteria naar boven als : oprecht, betrokken en een zeker empathisch vermogen, overtuigend, vertrouwen wekkend. Rutte scoort goed, maar met inachtneming van de kritiek.
Consistentie is af en toe wat zwakker (dat hoort bij de politiek, is menselijk etc. maar toch..), duidelijkheid laat te wensen over vanuit het perspectief van de(?) burger. Wordt de hele politieke en ambtelijke machine voldoende geprikkeld, in beweging gebracht, met duidelijkheid over dat bekende “wie, wat, waarom” maar zonder te vervallen in te strikt directief sturen en micro-management ? En dus betere sturing op resultaat en impact  en minder op regels en bezweringsformules ?

Enige mate van zelfkritiek (niet teveel) siert een leider. Je kan toegeven dat je een fout maakte. Denk aan het eindeloze ja-nee over het nut van mondkapjes, de halfslachtigheid van verschillende beslissingen, de traagheid waarmee het vaccinatieprogramma op gang komt, tegelijkertijd andere landen beschuldigend van opportunisme, onvoorzichtigheid en het voeren van een PR campagne. Hier worden de termen zorgvuldigheid en flexibiliteit gebruikt om gepolder (in de slechte zin van het woord), traagheid en andere tekortkomingen te camoufleren. Je dan verschuilen achter voortschrijdend inzicht is niet sterk. En zeggen dat we in  een uitzonderlijke situatie zitten waarin we pakweg 100% beslissingen moeten nemen met 75% onzekerheid en 25% informatie is helemaal waar, maar such is life. Zo vergaat het iedere manager, iedere leider, iedere burger.

Misschien is Rutte wel te zeer zichzelf gebleven, is hij tijdens Corona  niet veranderd ten opzichte van de voorgaande 9 jaar. Misschien is het liberale gedachtegoed (nog steeds) dominant: over de rol van de overheid, de verantwoordelijkheid van de burger, over markt en economie. Misschien is hij teveel bezig met de volgende verkiezingen, met het vestigen van het record van de langstzittende premier. In een notendop: misschien heeft hij nog steeds moeite met dat begrip “visie”, terwijl daar juist nu een sterke behoefte aan was.
Ik hoop dat het volk de leider krijgt die het verdient (en nodig heeft?) en dat de leider het volk krijgt dat hij verdient. Dan komt het uiteindelijk misschien allemaal wel goed.

Terug naar onze eigen wereld.
De discussies over Rutte gaan nog wel even door, aangejaagd door Corona, de toeslagenaffaire, de verkiezingen, de daarop volgende formatie.
Interessant en leerzaam. Maar kijk nu eens niet naar Rutte (of andere bekende leiders) maar kijk naar jezelf. Naar jouw gedrag, naar hoe jij in het leven staat, hoe jij leiding geeft, wat voor leider jij bent. Een mooi voornemen en een goed begin  van weer een lastig jaar, 2021. Een jaar waarin bij Rutte en bij veel andere bestuurders, ondernemers en managers een groot beroep wordt gedaan op leiderschap en stuurmanskunst.

Ik wens u een gezond en mooi 2021 toe.
Traditiegetrouw doe ik dat in het Fries: Folle lok en seine yn it nije jier.

Hans Groenhuijsen, 29 december 2020.

Voor alle blogs en artikelen, ga naar : https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/

Afbeelding van Агзам Гайсин via Pixabay en van Mark Hultgren via Pixabay