We zijn op zoek naar de waarheid over dat klimaatvraagstuk of toch liever niet ? Al Gore zei het als ruim 15 jaar geleden : “it’s an inconvenient truth”. Misschien willen we de waarheid niet eens onder ogen zien. Klimaat(verandering) is een flink probleem, communicatie daarover is ook een lastig probleem. Denk aan de definitie van dat klimaatvraagstuk, alle vooroordelen, de grote verschillen aan de “ontvangende” kant, de burgers/consumenten. Maar het gaat ook over stijl en toon, over effectiviteit, en niet te vergeten over het doel van al die communicatie. Daarover gaan enkele blogs de komende tijd. ( Al Gore, “een ongemakkelijke waarheid”, Meulenhoff 2007).

 Er vol ingaan.

Dat is een keuze natuurlijk : gewoon bam keihard de werkelijkheid, niets verbloemend, het niet mooier maken dan het is. Ik denk aan Churchill met zijn beroemde uitspraak voor het parlement in mei 1940 :  “I have nothing to offer but blood, toil, tears and sweat”. Zo’n uitspraak kan een shockeffect geven, een confrontatie met de harde werkelijkheid, het heeft een zekere dramatiek en werkt in op de emoties, het biedt een zekere saamhorigheid etc. Maar het kan ook aanleiding zijn om de kop te laten hangen, alles af te doen als kansloos en zinloos. Bij Churchill pakte het, uiteindelijk, goed uit.

 

Rondom het klimaatvraagstuk is dit ook het geval. Maar waar bij Churchill de dreiging al actueel was geworden (de oorlog was volop bezig) ligt dat bij klimaat subtieler. De dreiging is er wel, de tekenen zijn  er maar laten zich ook nog vrij makkelijk ontkennen of bagatelliseren; althans, dat denken we af en toe. In de “vol gas” benadering gaat het om het eerlijke verhaal : het probleem, de beperkingen, de oplossingen, kosten en baten, de gevolgen van niets doen.  Het bewustzijn moet worden wakker geschud, mensen moeten worden doordrongen van de urgentie, moeten een beeld krijgen van wat er nodig is en waarom, welke offers moeten worden gebracht. En er moet een perspectief worden geboden. Een beetje doemdenken is OK, er mag worden gesproken over de gevolgen van “niets doen”, de  snel stijgende kosten als we nog wachten.

Met enige voorzichtigheid  moet worden duidelijk gemaakt dat het niet allemaal lekker vrijblijvend is. Risico’s zijn er ook. Het werkt allemaal averechts: ontkenning, negeren, bestrijden. Ideologie, waarden en overtuigingen komen in beeld. Deels is dat goed, daar gaat het natuurlijk over. Maar daarmee kan de zaak ook op de spits worden gedreven, kunnen emoties de boventoon voeren. De discussie glijdt af naar een strijd over tegenstellingen op heel andere terreinen. Klimaat is dan slechts één van de thema’s op een lange lijst met verschillen/geschillen. Klimaat wordt dan gebruikt om tegenstellingen over andere punten nog eens extra aan te zetten. Klimaat wordt dan slechts een item waarmee frustraties, boosheid, onzekerheid, ongenoegen  over van alles en nog wat extra wordt versterkt.

 

De match tussen zender en ontvanger.

“Practice what you preach”, een open deur maar erg waar: bedrijven en zeker politiek en bestuur moeten een voorbeeldfunctie vervullen; in eigen gedrag, in consistentie, besluit- en actievaardigheid. Dat maakt het geloofwaardig, overtuigend.

Een verhaal moet overtuigen, moet een basis hebben in eigen overtuiging, mag een zekere ideologische lading hebben, getuigen van enige visie en een consistent wereldbeeld. Dat biedt vertrouwen en houvast, maar dosering is wel de truc. Voordat je het weet, beland je in prachtige vergezichten, politiek correcte statements. Daarmee verlies je de ander, loop je het risico te worden afgeschilderd als elitair, “zij daar in den Haag”. Het gebruik van heldere voorbeelden en illustraties helpt. Voorbeelden uit de praktijk helpen, maken het probleem tastbaar, “kleiner” en hanteerbaar. Ook hier weer een gevaar : het idee kan ontstaan dat we met het terugdraaien van de thermostaat, wat minder vlees eten, minder autorijden en/of elektrisch, er wel zijn : probleem opgelost, nee dus.
Wil je met je verhaal gedrag veranderen, dan moet je je realiseren  dat je overtuigingen en intenties  raakt die je moet veranderen. Bijvoorbeeld de overtuiging dat het allemaal hopeloos is, dat jij zelf niks kan betekenen . Ombuigen naar hoop, dat er iets kan, dat jij iets kunt, dat je wel degelijk kunt veranderen van passieve “toeschouwer” naar actieve deelnemer. Dat verandering in het belang van het individu is en van het collectief, dat het niet gaat om een theoretisch abstract probleem, ver weg in tijd en plaats.
Support en draagvlak  ontstaan op basis van kennis en  feiten, maar ook op basis van begrijpelijke verhalen met een menselijke maat,  en door het raken van gevoel, emotie. Dat kan individueel en dat kan ook heel goed gaan over “de groep” , je familie en vrienden, je dorp of stad, je land, de wereld… En nog verder : volgende generaties.
Het heeft niet veel zin (hoe sterk de neiging wellicht ook is) om de ander met een andere mening volledig af te serveren. Beter is het om gevoelens van onzekerheid, angst, zorg te respecteren, te proberen te begrijpen. Het is de moeite waard om die bezwaren e.d.  te plaatsen in een ander perspectief (reframing, herdefiniëren), bijvoorbeeld door positieve effecten meer te benadrukken : welvaart, welzijn,
gezondheid, selectieve groei, werkgelegenheid, innovatie.  Het sombere beeld van ellende, kommer en kwel, minder minder, wordt bijgesteld.

Data data.

Data, informatie is belangrijk maar vormt ook een hele diepe valkuil. Informatie heeft overtuigingskracht, laat zien waar het over gaat, wat het probleem is, wat de oorzaken en de oplossingen zijn. Maar er zitten ook risico’s aan. De discussie wordt erg cijfermatig, technocratisch; en daarmee verwijderd van wat we als probleem ervaren, abstract. We zien data als keihard bewijs waarmee je een discussie wint, soms minder als hulpmiddel om tot oplossingen te komen. Daarbij geloven we graag in eigen gelijk en vooral in het ongelijk van de ander, die we vervolgens neersabelen, verdacht maken, beschuldigen etc. De discussie/strijd is belangrijker dan het probleem en de oplossing. Geen pleidooi voor besluiten en actie “vanuit onderbuikgevoelens” , maar wel voor enige nuance en begrip voor de onvolkomenheid van de ander (en van jezelf). Data, kennis, het is allemaal erg belangrijk maar er wordt wat mee gerommeld. In discussies lijkt het af en toe op een wedstrijd : wie heeft de meeste cijfers paraat, kent de meeste bronnen, wie is hier de echte deskundige, wie kan de andere partij het beste onderuithalen op onvolledige feiten , halve waarheden. En al snel gaat de discussie hierover, over validiteit, aannames, de ander zwart maken, en verdwijnt het onderwerp zelf, klimaat dus, uit beeld.

Communicatie rondom het klimaatvraagstuk is lastig, effectiviteit is vaak gering. Het gaat om het verhaal zelf, de mate van eerlijkheid daarin; en het gaat zeker ook om de impact, de betekenis, en om het spelen met de waarheid, met data, met de toon en stijl.

Hans Groenhuijsen, 31 juli 2023.

Dit was deel 2 in een serie; meer blogs over klimaat en communicatie verschijnen de komende weken.

 

Artikelen over klimaat, een betere wereld:
https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/

. Alle artikelen en blogs , zie: https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/

. wekelijks mijn blog ontvangen ? Meld je aan  via “aanvraag artikelen” op
https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/

. ©alle rechten voorbehouden Hans Groenhuijsen, 2023.

T                06-52 58 95 85
M              hans@hansgroenhuijsen.nl
I                 https://www.hansgroenhuijsen.nl
Link           https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/