Klimaat en ideologie.

Klimaat is veelomvattend, complex, subjectief, niet alleen een kwestie van feiten en cijfers. Politiek en ideologie  zijn dominant.

Individu en collectief.
Zoals vaker is het een kwestie van het belang van het individu versus het collectieve belang. Heb ik er individueel last van dat we een klimaatprobleem hebben ? Heb ik wellicht last van de oplossingen die zijn bedacht ? Voordat je het weet, wordt er een halszaak van gemaakt : aantasting van mijn vrijheid, inleveren van welvaart, van comfort. Het lastige hierbij is dat het individuele belang gaat over hier en nu en ik,  en het collectieve belang deels in de toekomst ligt, en gaat over daar en later en ons of zij. Het feit dat we dat klimaat zien als een probleem, en nogal bedreigend, leidt ertoe dat we oplossingen ook snel zien als bedreigend, als negatief.

doelen, middelen, belangen, dromen….
We zijn verward en verschillen altijd en overal van mening. Hebben we een duidelijk beeld van het probleem of de set van problemen ? Zijn we het eens over de doelen of gaat het meer over dromen,
of over de gewenste oplossingen en instrumenten ? Is dan dus duidelijk welke middelen we inzetten, en is er een idee over wanneer, over tijdsplanning ? En hebben we vooraf een idee of en hoe we later succes en effectiviteit van de oplossingen gaan beoordelen, en formuleren we vooraf harde doelen ?

Markt of overheid of….
Dit is voordat je het weet een principiële en ideologische discussie. Hoe richten we een samenleving in, hoe vertaalt zich dat in openbaar bestuur, economie, internationale verhoudingen etc. ?
Houden we vast aan de (neo-)liberale idealen : de vrije markt met haar vanzelfsprekende balans en zelfherstellende vermogen ? Waarbij een overheid als de klassieke nachtwakerstaat enerzijds zorgt voor de condities waarbinnen een markteconomie kan  opereren, en zo af en toe die markt wat moet corrigeren ?  Of is de heilstaat (socialistisch, communistisch of anderszins) nabij met een almachtige overheid ? Of wordt het de combinatie  van markt en staat ? Waarbij de markt deels haar werk kan doen en de overheid een actieve rol speelt in innovatie, investeren, inspireren ? Moeten we werken aan een Mission Economy, een samenleving met een missie ? Wordt het tijd voor een nieuwe Moonshot Expedition naar het voorbeeld van het Amerikaanse Apollo-programma met dank aan JF Kennedy ? (in een volgende blog meer hierover).

Growth or degrowth ?
Deze vraag blijft natuurlijk boven de markt hangen.  Na 1972 (zie hierboven) waren we lange tijd optimistisch, wilden dat ook graag zijn. Even met een groter stap: met allerlei pieken en dalen beleefden we een lange periode van groei en optimisme, hoezo grenzen aan de groei ? Gemakshalve kunnen we dit wel benoemen als de overwinning van het neoliberale gedachtegoed. Groei was en bleef het toverwoord, maar dan soms een beetje andere en een beetje groener, met technologie als de grote probleemoplosser, als een “deus ex machina”. Steeds meer blijkt dat groei van GDP gekoppeld is aan groei in verbruik van energie en grondstoffen. Een hoger niveau in productiviteit en efficiency jaagt het proces van aanbod/productie en vraag/consumptie aan. Terwijl we die productiviteit en innovatie juist meer moeten aanwenden voor een verlaging van het verbruik.

Droom of nachtmerrie
Het klimaatprobleem is gewoon een probleem, punt uit. Maar we beleven het op verschillende manieren. Alleen al in de termen waarmee we dit thema benoemen, zitten verschillen. Is het een klimaatverandering, een klimaatprobleem, een klimaatcrisis ? Is het onafwendbaar, en moeten we er dus mee aan de slag ? Is het oplosbaar of zijn we gewoon te laat ? Denk aan de titel van de Club van Rome in 1972 “grenzen aan de groei” of van Meadows in 1992 “de grenzen voorbij”. En hoe ziet dan die wereld eruit ? Een complete dystopie, een onleefbare wereld ? Of wat cynisch geformuleerd :
krijgen we een “Hilversum aan Zee”?
Als we dan al in staat zouden zijn om het probleem een keer in de ogen te kijken, blijven we dan hangen in wat cosmetische maatregelen (lekker bezig, goed gevoel), fors ingrijpen, of zetten we de zaak echt op zijn kop ? Denk aan termen als het redelijk vriendelijke “Build Back Better”, het doortastende “The Great Reset”, het geloof  bij Corona fase 1 dat hiermee de zwaktes van de wereld zichtbaar werden, en we dus het hele circus op de schop zouden moeten nemen ?

Nadelen en voordelen, korte en lange termijn : “Blood, Toil, Tears and Sweat”.
De woorden van Churchill (13 mei 1940) galmen nog steeds na, een kernachtige boodschap, fel realistisch. Maar tegelijk (zeker achteraf gezien) ook met een sprankje hoop en positivisme :  de victorie, the British Empire, united. Het bleek een gevecht van 5 jaar, maar in zekere zin met een duidelijk doel, met een herkenbare vijand, met een gemeenschappelijk beeld over idealen.

Het klimaatdossier is compleet anders. Het doel is vaag, abstract. De weg is grenzeloos lang. De vijand is moeilijk aan te wijzen; hoe de overwinning bereikt moet worden, en hoe die eruitziet is niet helder. Als we niets doen, is de ellende waarschijnlijk niet te overzien. Maar als we wel in actie komen, wordt het ook een lange lijdensweg: we moeten de economische groei flink afremmen of zelfs gaan krimpen, we moeten minder gaan consumeren, minder energie verbruiken.  We moeten structureel enorme bedragen uitgeven aan de aanpak van het klimaatprobleem. We moeten minder gaan vliegen, minder auto rijden, minder, minder. Het perspectief is er niet of nogal vaag. Wat winnen we ermee, en vooral wanneer ? Minder opwarming, behoud van biodiversiteit, een wat gezondere wereld, een beter leven voor onze kinderen ?

Daarmee hebben we dus een duivels dilemma. Niets doen  op korte termijn is de makkelijke weg maar leidt  naar de afgrond. Het probleem aanpakken vraagt heel lang om grote offers, en biedt misschien op langere termijn ooit de baten/de voordelen. Het gemiddelde brein zegt dan : slechte deal, gaan we niet doen. Kunnen we dit dilemma opruimen ?  Dat vraagt om de al genoemde missie, het grote verhaal, een moreel beroep op alles en iedereen. Het vereist dat we in een goede balans de economie, ondernemingen en consumenten stimuleren, belonen (en soms verkeerd gedrag afstraffen), de pijn verzachten van al die maatregelen die nodig zijn.

Een Moonshot dus, zo word ik alsnog na 53 jaar onderdeel van mijn eigen Apollo-expeditie (ik geef het toe, een stille jongensdroom sinds die kleine stap van Neil Armstrong in 1969).

Hans Groenhuijsen, 3 maart 2022.

De komende weken schrijf ik nog enkele stukjes over klimaat, thema’s/vragen,  oplossingen.
Blijf lezen, blijf nadenken, en kom in beweging.

. Eerdere blogs over klimaat : https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/
. Alle artikelen en blogs , zie: https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/
. Wil je in het vervolg wekelijks mijn blog ontvangen ? Meld je aan  via “aanvraag artikelen” op
   https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/
. ©alle rechten voorbehouden Hans Groenhuijsen, 2022.

T                06-52 58 95 85
M              hans@hansgroenhuijsen.nl
I                 https://www.hansgroenhuijsen.nl
Link           https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/