Discipline: by the book. Meesters in het stellen van doelen maar ook in het behalen daarvan. Planning, meten en controleren, uitvoeren. Entrepeneurial ethic: het ligt voor de hand wat hiermee wordt bedoeld. Actie is beter dan analyse, gaan en ondernemen, spanning en enthousiasme. Collins (James Collins, “good to great” en “built to last”) is grenzeloos populair geworden met zijn theorie (die verder gaat dan deze ene leuke matrix overigens). De gedegenheid van zijn onderzoeken wordt breed gewaardeerd. Overtuigend toont hij aan dat “goed” vaak de vijand is van “groots”.

Hij rekent genadeloos af met de mythe van de grootse meeslepende flamboyante leiders die van elke business een succes kunnen maken, met de mythe van de waarde en betekenis van fusies en overnames. Shareholder value en maximalisatie van de winst zijn niet het doel van een succesvolle bedrijfsvoering maar veel meer het gevolg daarvan. Het belang van de juiste en goede mensen is vaak onderschat ten gunste van technologie, markten, concurrenten, product. De noodzaak tot kiezen (het maken van de geweldige belangrijke strategische keuzes) is vaak veel minder dan verondersteld. Sterker nog, het gaat vaak niet om het ene doen en het andere laten (of..of) maar om “en…en”, beiden doen.

Hier raakt Collins wat mij betreft aan een klassieker: de kunst van strategievorming, van het maken van keuzes, van het managen (of beter nog: het leiden) van een onderneming ligt vaak in de kunst van het balanceren. Wie voor die snelle, zogenaamd heldere en rationele, keuze gaat, kan wel eens bedrogen uitkomen. Duidelijkheid, feiten verzamelen en analyseren, ingrijpen waar het moet, systemen: allemaal termen die lijken te verwijzen naar een bijna klassieke en logge bureaucratie. Niets is minder waar, aldus Collins.

Vrijheid + verantwoordelijkheid = discipline; Lang leve de zelfdiscipline. Bureaucratie ontstaat door incompetentie en gebrek aan discipline.

Collins gebruikt in zijn onderzoek uiteindelijk 2 dimensies namelijk de cultuur van discipline en de ondernemersethiek.

In een hiërarchische organisatie domineert de mooie brave hiërarchie, goed in het benoemen en halen van doelstellingen maar zeer waarschijnlijk is discipline hier het doel op zich, de maat der dingen. Ondernemersgeest staat op een laag pitje.

In een (rotte) bureaucratie staan zowel discipline als ondernemersgeest op een laag niveau. Het is opvallend dat Collins de bureaucratie een lage cultuur van discipline toedicht omdat bureaucratie juist vaak wordt geassocieerd met veel discipline. Waar en niet waar. Het gaat, althans in de redenering van Collins, bij een bureaucratie vaak over een brave club, goed in het benoemen van doelen maar inmiddels nogal slecht in het behalen ervan. Verantwoordelijkheden zijn vaag, hoezo “accountability”? Falen wordt (uiteraard) niet beloond maar vaak wel getolereerd.

De bekende start-ups kennen een hoge mate van ondernemersgeest met veel avontuur, innovatie, high risk. En natuurlijk scoren ze laag op het punt van discipline. En daarin ligt vaak een van de redenen om startups van grote ondernemingen een beetje apart te zetten. Plaats een start-up binnen de gevestigde orde met alle processen en mechanismes van dien en je kan de kist wel gaan bestellen. De benodigde ruimte voor groei, exploratie e.d ontbreekt.

Great: Hoge cultuur van discipline en een hoog niveau qua ondernemersgeest is de “place to be”. Vrijheid, ruimte, vernieuwing, dicteren het succes maar met een flinke mate van discipline zonder bureaucratic overkill. Wie wil ?

Hans Groenhuijsen, oktober 2015.