Onveranderlijke wetten, dat klinkt logisch maar soms veranderen wetten, zijn het juist de wetten die verandering teweegbrengen,
verandert de wereld waarop die wetten van toepassing zijn. Pratend over auto’s en mobiliteit is er een lange reeks van wetten en wetmatigheden geformuleerd; soms als houvast en als leidraad, soms als mix van ernst en humor, soms ook als aperte onzin.
In een aantal afleveringen schets ik wat van die wetten.
De eerste wet van Marchetti.
Mensen volgen deze wet die zegt dat de mens sinds de oertijd ruim een uur per dag aan reizen (woon-werk verkeer in moderne termen en wat andere ritjes) besteedt en dat ook zal blijven doen. Het motief daarvoor ligt wel voor de hand, met het risico dat we de hedendaagse mens projecteren op de mens in dat (grijze) verleden. De mens vindt dat reizen, dat onderweg zijn, wel prettig als moment van ontspanning, even tijd voor mezelf, een geleidelijke overgang van de ene naar de andere locatie. En tegelijkertijd is die verplaatsing vaak (nog steeds) een noodzaak; van de plaats waar je woont naar de plaats waar je werkt of gaat jagen, naar de plaats waar vrienden en familie wonen. Of je verplaatst je als nomade rondtrekkend, meebewegend met weer en klimaat, met de beschikbaarheid van eerste levensbehoeften, van veiligheid (soms een vlucht voor onveiligheid). Maar de essentie in de hedendaagse context is dus: de mens reist van nature zo’n 60 minuten per dag. Dit lijkt een onbelangrijk detail, leuk om te weten, maar de impact is groot. Denk eens aan de keuzes die we hebben in modaliteit (auto, trein, bus/tram/metro, fiets, lopen etc.) met alle gevolgen van dien voor de snelheid waarmee de mens zich verplaatst en dus de afstand
De tweede wet van Marchetti.
Dit is niet zozeer een echte wet op zich, maar meer een gevolg van de eerste wet. Let op. Als de wegen beter worden, jouw vervoermiddel sneller, wat gebeurt er dan? En wat als de files minder worden door verbreding/dosering e.d., de doorstroming verbetert en dus de reistijd korter wordt? Dan gaan mensen verder van hun werk wonen; er ontstaat dus een soort trade-off tussen afstand en tijd. Verder van je werk wonen, kan ook betekenen dat je woonlasten lager zijn, leef- en wooncomfort toeneemt. Vervelend alleen dat met jou veel anderen dezelfde ontdekking doen waardoor dus de totale afgelegde afstand toeneemt, en files dus vrolijk terugkeren. En tegelijkertijd kan er nog een volumeversterkend effect optreden. Als wegen stiller worden en dus files korter, kunnen mensen die tot dan toe met OV of fiets reisden, alsnog voor de auto kiezen. Voor veel consumenten/reizigers blijft die auto toch het meest aantrekkelijke alternatief: snel(?), easy, je eigen cocon, vrijheid blijheid etc.
De BREVER wet.
Deze gaat over Behoud van REistijd en VERplaatsing. Gemiddeld verplaatst de mens zich 73 minuten per dag (niet zozeer in het verre verleden maar dichter bij het heden), ofwel 444 uur per jaar; daarbij verplaatst de mens zich gemiddeld driemaal per dag. Eigenlijk de Wet van Marchetti maar in een Nederlands jasje.
De energiewet in de mobiliteit.
Deze theorie stelt dat het niet zozeer een reistijdbudget (zoals in de BREVER wet) is, dat het gedrag bepaalt, maar de hoeveelheid energie of moeite die we in onze verplaatsing steken. Hoe meer energie je in je verplaatsing steekt, hoe minder tijd je dagelijks aan verplaatsingen besteedt. Voetgangers en fietsers verbruiken het meest energie en besteden dus het minst tijd aan hun verplaatsingen. Autobestuurders, autopassagiers en busreizigers verbruiken iets meer energie. Zich verplaatsen vraagt een zeker aandacht en andere activiteiten uitvoeren tijdens de verplaatsing is niet evident. Wie zich met de trein verplaatst, verplaatst zich een stuk verder. Volgens de energiewet-aanhangers is dat logisch: in de trein zit je het meest ontspannen en kun je zelfs rusten, en is er ruimte voor andere activiteiten (tenzij de trein overvol is, stress ontstaat over vertraging e.d.).
De File wet.
De File wet ofwel de wet van Behoud van Ellende: Eindeloos veel onderzoek in allerlei landen levert het bewijs: meer asfalt leidt tot meer verkeer. Eigenlijk weer die wetten Marchetti in licht andere vorm. Meer asfalt leidt tijdelijk tot snellere mobiliteit en dus kortere reistijd. Dat trekt andere rijders aan waardoor de route weer volloopt. Vergelijkbaar met een obesitas-patiënt die een gaatje bijmaakt in de broekriem.
De Waterbed-wet
Deze sluit aan op die file-wet. Druk om bepaalde routes te vermijden (je wordt gestraft met een hogere prijs per kilometer of een lagere snelheid) leidt tot verplaatsing van verkeer naar andere routes; we kennen ze wel, die ongelofelijk handige sluiproutes (die vaak niet werken overigens maar waar we graag mee pronken tegen sufferds die nog in die file aansluiten).
De “liever alleen” wet.
Als files ergens met succes worden bestreden (vaak dus voor korte tijd), dan haalt dat de druk weg om te “poolen”; we stoppen met samen rijden en gaan allemaal weer met eigen auto de weg op. Minder file trekt nieuwe gebruikers aan. We zagen dit effect zekere tijdens Corona maar ook zonder Corona is dit gedrag zichtbaar: onafhankelijk, lekker in eigen cocon met eigen muziek, geen small talk met collega’s,je kan komen en gaan wanneer je wilt.
De Magneet-wet.
Simpel: meer wegen, minder file, betere bereikbaarheid zijn overwegingen om je ergens te vestigen als bedrijf, en als baanzoeker daar aan de slag te gaan. Betere bereikbaarheid, minder file trekt economische bedrijvigheid aan. Bereikbaarheid kan overigens ook (vooral) zitten in verschillende vormen van OV, de fiets/e-bike, (e-)scooter etc. Ook hier schuilt het gevaar van een zichzelf versterkend mechanisme. Er komt een soort kettingreactie op gang: betere bereikbaarheid. Meer bedrijvigheid, meer mensen, meer verplaatsingen, meer wonen etc. in de nabijheid en nog meer verplaatsingen, meer file en dus de noodzaak om die te reduceren en meer asfalt aan te leggen. Alternatieven zijn er maar kennen zo hun bezwaren en zijn daarmee niet altijd realistisch c.q. gewenst: bedrijvigheid afbouwen, autoverkeer juist verder ontmoedigen en gebruik van andere modaliteiten stimuleren, op andere tijden reizen, meer thuiswerken enz.
Hans Groenhuijsen, 18 maart 2024.
T 06-52 58 95 85
M hans@hansgroenhuijsen.nl
I https://www.hansgroenhuijsen.nl
Link https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/
Alle artikelen en blogs , zie: https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/
. wekelijks mijn blog ontvangen ? Meld je aan via “aanvraag artikelen” op
https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/
. ©alle rechten voorbehouden Hans Groenhuijsen, 2024.
Bronnen o.a. :
Bleijenberg, A., Nieuwe mobiliteit, Eburon 2015.
Hupkes, G. Gasgeven of Afremmen: Toekomstscenario’s Voor Ons Vervoerssysteem, Kluwer, 1977
Marchetti, C. “Anthropological invariants in travel behavior” in : Technological Forecasting and Social Change. 47 (1): 75–88, 1994.