Hoe lang duurt een quarantaine ? 40 dagen dus ?

1. Quarantaine.
Het begrip is zo bekend dat we al nauwelijks meer weten wat de oorsprong is. Door de geschiedenis heen zijn er altijd situaties geweest, waarin grote groepen mensen werden geïsoleerd van de massa op grond van hun ziekte (of vermoeden daarvan).
Dat woord quarantaine ontstond pas in de 14de eeuw, toe in met name Italiaanse havens schepen die van verre kwamen, eerst 40 dagen in de haven moesten blijven liggen inclusief bemanning voordat er gelost mocht worden. Dat kreeg de naam “quaranta giorni”, of quarantena, later op zijn Frans Quarantaine.
Maar nog verder terug: waar komt dat getal 40 dan vandaan ? Juist in deze tijd, de Vastentijd (wie weet nog waar dat voor staat ?), is dat getal 40 actueel. Immers, die vastentijd duurt 40 dagen (exclusief de zondagen). Maar dat getal 40 zien we vaker. Jezus verbleef 40 dagen in de woestijn, de zondvloed duurde 40 dagen, Mozes verbleef 40 dagen op de Sinaïberg, Noach wachtte 40 dagen alvorens uit de boot te stappen.

2. 14de en 21ste eeuw.

Interessant om te zien dat zo’n 650 jaar geleden, en in veel gevallen ook daarvoor, ziektes binnenkwamen via de grote handelsroutes. Economisch belang is van alle tijden, handel bracht en brengt ons veel: welvaart, kennis, ander talen en culturen. Ook toen in die 14de eeuw zullen er stemmen zijn opgegaan om die handel dan maar aan banden te leggen, maar dat is niet gebeurd.
Althans, we kregen wel allerlei importbeperkingen, belastingheffingen, voorschriften, protectionistische maatregelen, maar handel bleef er. En maatregelen werden meer genomen ter bescherming van de economie, dan van de gezondheid. Ook in deze tijd zien we de handelsconflicten, deels economisch aangejaagd en deels machtspolitiek. En zien we protectionisme, “eigen land en volk eerst”, maar ook nu blijft de handel. Meer dan ooit tevoren, omdat complete ketens met grondstoffen, industrie, handel, transport wereldwijd hun wortels hebben. Complexiteit en afhankelijkheid hebben een ongekende hoogte bereikt.

In al die verhalen over Jezus, Mozes etc. zit een kern. Het gaat heel vaak over bezinning. Of eigenlijk over een soort drieluik: er is een heftige gebeurtenis als aanleiding, daarna volgt een periode van loutering, toewijding, van bezinning. Na 40 dagen breekt dan een nieuw moment aan, waarin dingen anders zijn, een transitie naar iets nieuws.
Dat zou dus mooi zijn. Als we, met of zonder religieuze lading, onze periode van 40 dagen (of meer) ook gebruiken voor die bezinning, voor het nadenken over hoe we verder gaan. Alleen dit virus bestrijden en over tot de orde van de dag ? Of een wereld die we toch iets anders gaan
organiseren ? Niet door de angst voor een volgende pandemie, of voor een grote economische dip;
maar omdat we het de moeite waard vinden ons leven en deze wereld overeind te houden.
De vergelijking met die 14de eeuw relativeert misschien de ellende waar wij nu mee te maken hebben, relativeert misschien de maatregelen die worden getroffen, en vooral ook de oeverloze discussies van 17 miljoen deskundigen (plus één, dat ben ik).
De 14de eeuw had te maken met de pest, een sluipmoordenaar eerste klas die tientallen miljoenen doden tot gevolg had. Hier in de Lage Landen zou mogelijk 30% van de bevolking zijn gesneuveld. Het economisch belang is al genoemd, het balanceren tussen de harde economie en aan de andere kant brede maatschappelijke belangen als gezondheid en welzijn.
Ook toen greep de overheid in, soms keihard. Grote aantallen (bijna) zieke mensen werden de stad uitgejaagd, en aan de dood overgeleverd. Ook toen werden maatregelen getroffen waarvan de effectiviteit nu niet echt wetenschappelijk was onderbouwd. Neem dat aantal van 40 dagen. Waarom 40 ? Had dat te maken met incubatietijd, met het verloop van de ziekte ? Of was dat aantal vooral ingegeven door de magische en/of religieuze betekenis van het getal ?
Ook toen waren er ongetwijfeld eindeloos veel deskundigen die weer hele andere maatregelen voorstelden. Ook toen waren er veel mensen die, vooral achteraf, de toekomst konden voorspellen en dus altijd gelijk hadden.
En , erg cynisch en wat calvinistisch: ook toen was het Italië dat voor de bijl ging. Maar vergeet deze kanttekening. In de 14de eeuw kwam die pest in heel Europa voor net als nu Corona. Internationale solidariteit en steun zijn termen die rond 1350 nog niet in het woordenboek stonden overigens.

3. Een leven na Corona.

Terug naar de 40. We zijn aan het aftellen sinds de TV toespraak van Rutte op 16 maart. Dat zou betekenen dat we ergens eind april met deze countdown de nul bereiken. Koningsdag komt dan in beeld als keerpunt in deze Corona-crisis. Waarschijnlijk ? ik vrees van niet (nadat ik dit had geschreven kwam ook inderdaad het niet zo verlossende woord: het wordt eind april, voorlopig).

De pest, de Zwarte Dood, waarde door Europa gedurende een jaar of vijf, en het duurde tot in de 20de eeuw voordat de pest eindelijk vrijwel werd uitgebannen, althans bij de mens. De impact was groot en bleef lange tijd voelbaar. Economisch gezien (handel, misoogsten, voedselschaarste, politiek (verschuiving in macht en invloed), maatschappelijk(welvaart en welzijn, antisemitisme), demografisch (het zou ruim 200 jaar duren voordat Europa weer op het oude peil in bevolkingsaantal was aangeland).
Count your blessings. De pest was desastreus, daar kan Corona niet aan tippen. We zijn een eind op weg in diagnostiek en behandeling, we “zwelgen” in het geld en de middelen om de crisis het hoofd te bieden. Maar een beetje relativeren kan geen kwaad. We zijn niet onaantastbaar, we leven ook maar in een door onszelf gebouwde cocon en illusie van veiligheid en onaantastbaarheid. We denken dat alles onder controle is, omdat dat wel een prettig gevoel geeft.
Relativeren dus, enige bescheidenheid. Voor zo ver geschiedenis enig nut heeft, dan komen we met dat relativeren en begrijpen wel aardig in de buurt.
Of, in de essentie van al die verhalen waarin de termijn van 40 dagen terugkomt: het gaat ook over bezinning, overwegen, en enige berusting. Aan ambitie, drive en vooruitgangsgeloof ontbrak het ons sowieso al niet.

Hans Groenhuijsen, april 2020.

Deel 1 in de serie naar aanleiding van Corona, verscheen op 30 maart. https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/5622-2/
Alle andere blogs : https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/