Dat klimaat is onderhand een dominant thema. Zien we het, maar verder niets ? Kijken we er bewust naar en doen iets ? Zien we toe op afstand, of zien maar af van de toestand ?
Met zien en kijken hebben we nogal wat problemen. We zijn bijziend, we zitten vol met vooroordelen en dat vertroebelt dus onze waarneming, de discussie, en besluitvorming. In een serie blogs ga ik verder in op alle vooroordelen, op de bijziendheid, en de gevolgen daarvan. Ik kijk naar de klimaatactivisten, de klimaat-ontkenners, en alle varianten daarin.
Een bijdrage aan iets meer inzicht en uitzicht, aan een wat ander debat; en een, ik geef toe zeer geringe, aanzet tot het begin van een weg naar een betere wereld, toe maar. Een gekke of zelfs ongepaste vergelijking, het klimaat en het casino : een andere manier van kijken.
Perceptie van verlies.
De casino droom is een mooie. Stel je begint met 300 en maakt 200 winst. Veel mensen zullen de neiging hebben om die 300 in de ene zak te doen (jouw eigen geld) en die andere 200 in een andere zak (de zogenaamd “home money” geld van het huis/het casino), een soort gevonden geld dat je je niet helemaal eigen maakt. Het wordt nog gekker: stel dat je even later die 200 verliest, dan ga je toch opgewekt weg want je hebt eigenlijk niets verloren voor je gevoel. Feitelijk heb je 200 verloren, punt uit, maar het voelt anders. In de klimaatdiscussie gaat het anders. We stonden, bijvoorbeeld in 1800 op die 300. Vervolgens gingen we er ruim 200 jaar flink op vooruit, winst dus van 200. En dan is daar het dilemma : gaan we stug door met de kans dat we verliezen ? Of gaan we nu maatregelen nemen waardoor we in onze beleving er nu al op achteruitgaan ? Denk aan alle maatregelen die leiden tot minder of geen groei, niet alleen gaan rijden met een andere auto maar veel minder of helemaal niet autorijden ? Ik vermoed zo maar dat de gemiddelde mens verlies onacceptabel vindt, en in dat voorbeeld het inleveren van de winst in 200 jaar niet zomaar slikt. En ik vermoed dat veel mensen met het uitzicht op een zeer waarschijnlijk of zelfs zeker verlies, kiezen voor de gok, voor het risico.
Als samenleving zullen we ons de vraag moeten stellen met welke risico’s en onzekerheden we kunnen leven, of het risico een klein verlies impliceert, of heel groot en zelfs fataal. En wat we kunnen doen om risico’s en de “schade “die ontstaat kunnen reduceren; is een beetje minder risico al goed of is het een soort “va banque”, alles of niets ? Dat is iets anders dan James Bond tegen le Chiffre. En als we praten in termen van risico en schade, moeten we dan alles wat we gaan doen, zien als een straf voor onze hoogmoed, de afrekening van ellende die we zelf hebben veroorzaakt, een investering in een betere wereld, of in preventie ? Of moeten we die enorme uitgaven zien als een soort verzekeringspremie ?
En dan “deal or no deal”.
Het spel met de koffers met verschillende geldbedragen (het bijbehorende TV programma behoort niet tot mijn favorieten, de psychologie in het spel des te meer). Veel spelers raken verblind, zijn niet in staat tot een zuivere kansberekening; dat maakt het zo fascinerend om naar te kijken. Na ronde 1 is de verwachte waarde 380.000. In de tweede ronde gaan er enkele grote bedragen uit, en de verwachte waarde zakt naar 64.000. De bank biedt slechts 8000, en de speler speelt verder, no deal dus. Een paar rondes later zijn er nog 5 koffers: 0,50/10/20/10.000/1.500.000. Deal or no deal ? De bank biedt spectaculair 75.000; “doen” zou je zeggen maar de speler zegt weer: no deal. Dan komt de cruciale ronde met alleen nog de 10 en de 10.000 koffer. De bank biedt 6.000 (ofwel 120% van de verwachte waarde). En weer is het antwoord: no deal. Dan gaat de 10.000 eruit en blijft de arme speler zitten met 10 euro.
Wat hier gebeurt heet “path dependence”. De keuze van de speler wordt bepaald door de voorgaande stappen op “het pad”, wat er feitelijk gebeurde maar ook welke emoties dat wellicht losmaakte. Een zuivere afweging is niet meer mogelijk. Voordat je het weet, zit je op de verkeerde weg, en is de afgrond nabij. Wederom : in de klimaatdiscussie spelen we geen spel, moeten we de kop erbij houden. Of we winnen of verliezen, is afwachten. Maar het lijkt er op dat veel mensen in het maken van hun afweging over klimaat en wart we al dan niet moeten doen, er toch een soort “deal or no deal” van maken :burgers doen dat, boeren en buitenlui, politici etc.
De “big peanuts” hypothese.
Tot slot: mensen die aan dit spel meedoen, kunnen soms nog redelijk OK afdruipen. Ze hebben net de kans op een aanzienlijk bedrag op een domme manier verspeeld, maar concluderen zelf dan als vergoelijking voor eigen dom gedrag: ach ja, het was maar een spelletje. Dit wordt ook wel de “big peanuts hypothese” genoemd. Een bepaalde geldhoeveelheid kan groter of kleiner lijken , afhankelijk van de context. In dit geval: de speler had al een bedrag van 75.000 laten lopen. Het bod door de bank van 6000 een paar ronden later is erg klein (peanuts dus) vergeleken met dat bedrag; dus laat je met een groots gebaar heel makkelijk dat “waardeloze” bod van 6000 lopen. Alweer : een gevaarlijke route als het gaat over klimaat. We laten ons hoofd op hol brengen, reageren vanuit de onderbuik en tetteren met grootse gebaren : no deal.
Kans en waarschijnlijkheid.
We houden een probleem met kans en waarschijnlijkheid. Bijvoorbeeld de denkfout van de gokker (gambler’s fallacy). Gokkers zijn meesters in zelfbedrog: nog één gok en dan win ik, het tij keert. Maar ook hier gaat ons brein van het pad af. De waarschijnlijkheid van een gebeurtenis verandert door gebeurtenissen in het verleden. Voor die gokker kan dat betekenen dat hij denkt dat dit zijn grote avond is: na enkele malen winst, gaat het bij de volgende gok ook weer goed. Of: ik geloof dat het dadelijk gaat gebeuren, na een lange reeks van mislukkingen en mislukte gokjes. De waardering van winst is mede afhankelijk van de factor tijd (hyperbolic discounting). Gemiddeld genomen hebben mensen een voorkeur voor de kleinere snelle winst, dan voor een grotere, maar latere beloning. Een les als het gaat om welke maatregelen we nemen rondom klimaat ? Vooral als we deze denkfout combineren met de menselijke neiging om risico te vermijden en de voor de hand liggende aversie jegens verlies; dat is nu precies het probleem met dat klimaat: verlies staat groot geschreven. Niks doen leidt tot een nogal problematische situatie met veel ellende; maatregelen nemen kost veel geld en vraagt om minder, inleveren, anders etc.
Een avondje Casino Royale is wat simpeler en leuker dan dat klimaatvraagstuk maar met dat casino lossen we de problemen niet op. Dus ….
Afbeelding : https://huubstegemanvertaalt.blogspot.com/2020/12/william-nordhaus-het-klimaatcasino.html?view=flipcard
Bron o.a. : Daniel Kahneman, Thinking, fast and slow, Penguin Books 2012 of “ons feilbare denken”,
Business Contact 2013, een absolute aanrader.
Hans Groenhuijsen, 6 juli,2023.
Deel 1 in de serie “het klimaat” : https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/het-klimaat-zien-kijken-afzien-deel-1-in-een-serie-van-6-bijziendheid-over-ongelijk-feiten-meningen-informatie/
Deel 2 in de serie : https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/het-klimaat-zien-kijken-afzien-deel-2-in-een-serie-van-6-over-zelfoverschatting-framing-en-waardering-van-kosten/
Artikelen over klimaat, een betere wereld:
https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/
. Alle artikelen en blogs , zie: https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/
. wekelijks mijn blog ontvangen ? Meld je aan via “aanvraag artikelen” op
https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/
. ©alle rechten voorbehouden Hans Groenhuijsen, 2023.
T 06-52 58 95 85
M hans@hansgroenhuijsen.nl
I https://www.hansgroenhuijsen.nl
Link https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/