Dat klimaat is onderhand een dominant thema. Zien we het, maar verder niets ? Kijken we er bewust naar en doen iets ?
Zien we toe op afstand, of zien maar af van de toestand ? Met zien en kijken hebben we nogal wat problemen.
We zijn bijziend, we zitten vol met vooroordelen en dat vertroebelt dus onze waarneming, de discussie, en besluitvorming.
In een serie blogs ga ik verder in op alle vooroordelen, op de bijziendheid, en de gevolgen daarvan.
Ik kijk naar de klimaatactivisten, de klimaatontkenners, en alle varianten daarin.
Een bijdrage aan iets meer inzicht en uitzicht, aan een wat ander debat; en een, ik geef toe zeer geringe, aanzet tot het begin van een weg naar een betere wereld, toe maar.
De kracht van symbolen.
Soms geloven we in symbolisch gedrag. Het doet er niet zoveel toe of een bepaalde actie ergens toe bijdraagt, maar het in actie komen als zodanig geeft een goed gevoel: we doen iets, zitten niet stil, het helpt allicht iets. Alweer, gedrag dat niet uniek is voor de huidige crisis, of andere crises, maar in allerlei situaties regelmatig voorkomt. Politieke beslissingen kunnen in deze richting gaan: we benoemen een probleem, besteden er aandacht aan, komen met een maatregel, en gaan over tot de orde van de dag. Of: De burger gaat hamsteren hetgeen in de verste verte niets te maken heeft met schaarste, maar kennelijk een gevoel bezorgt dat we in ieder geval iets doen: het is crisis dus gaan we gedrag vertonen dat bij een crisis hoort. De roep om feiten, om logica, om weloverwogen gedrag, wordt nauwelijks gehoord.
Denkend aan klimaat : alle beetjes helpen natuurlijk om de wereld beter en toekomstbestendiger te maken, maar vaak is er ook enige symboliek in het spel. Minder vlees eten, de thermostaat wat lager,
minder gebruik van de auto : prima initiatieven, het helpt echt, het maakt de noodzaak tot veranderen zichtbaar, het laat zien dat we zelf iets kunnen doen in plaats van naar de ander te wijzen. Maar het geeft ons ook een goed gevoel (goed bezig), we doen in ieder geval iets (maar te weinig).
Recht praten wat krom is.
Er zijn veel wijsheden over uiteindelijk foute beslissingen. Denk maar aan : de wal keert het schip (dat gebeurt nog steeds dus letterlijk), beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald. Onderliggend probleem is dat we het lastig vinden om een eenmaal gemaakte keuze weg te gooien, om van een gekozen route of strategie af te wijken. En het is natuurlijk (soms) prima om koersvast te zijn.
Maar het gevaar is dat we dit doen om de verkeerde redenen: vermijden van gezichtsverlies, correcties zien als bewijs van eigen falen en onvermogen. En dan gaan we het recht praten: de strategie was en is goed, maar het rammelde even in de uitvoering; de markt zat even tegen (dank je de donder), het succes is aanstaande. Denk aan de politicus die recht in de camera kijkend stelt dat er niks fout ging, de strategie overeind staat, maar er even een kleine zijweg is genomen: typisch geval van hooggeprezen flexibiliteit en zeker geen teken van wisselvalligheid en foute beslissingen; althans, dat is de suggestie die wordt gewekt.
Klimaat en vele andere grote issues passen in dit frame : grote verhalen mooie voornemens, weinig actie, veel uitstel en nader onderzoek, “wij wilden wel maar anderen blokkeerden”.
Stereotype.
Stereotypering doen we vaak en is soms ook wel handig. Je veronderstelt dat iemand bepaalde eigenschappen heeft omdat hij/zij tot een bepaalde groep behoort. Of omgekeerd, op basis van een bepaald gedrag of een bepaalde eigenschap plaats je iemand gelijk maar in een bepaalde groep.
Handig dus, dat etiketjes plakken, snelle inschatting en kwalificering van mensen, van de mogelijke klik met jou etc. Kijkend naar een groep : we kunnen makkelijk de fout maken om het gedrag van 1 groepslid direct van toepassing te verklaren op de hele groep waar die persoon toe behoort. “Over” generaliseren dus. In discussies over vooral grote thema’s steekt dit de kop op. Het gefulmineer tegen den Haag, de elite, de samenzwering. De boosheid over het uitblijven van een duidelijke visie en krachtig beleid, de irritatie over de houding van de boeren, hun toon, hun romantische kijk op het boerenleven, rentmeesterschap. Rondom de auto wordt iedereen die nog een beetje houdt van zijn auto voor halve crimineel versleten, wordt iedere groene activist neergezet als idioot en staatsgevaarlijk. Deels allemaal onschuldig, uitingen van emoties en machteloosheid, uitingen van een dieperliggend wantrouwen jegens de ander en het andere. Maar zeker ook een sluimerend gevaar, een blokkade van de redelijkheid, van het overleg en van breed gedragen actie. Ik verwacht er geen wonderen van maar een andere toon, proberen de discussie niet teveel te compliceren, niet te emotioneel te maken met weliswaar menselijke maar vooral frustrerende onderliggende gevoelens en vooroordelen, kan helpen. En natuurlijk de theoretisch zo simpele maar in de praktijk zo lastige vragen : wat is er aan de hand, wat is het probleem, moeten we het oplossen, zo ja wat zijn dan de oplossingen, de gewenste effecten, de opbrengst (versus kosten), wat gaan we doen, wie, wanneer, welke middelen etc.
Zero risk:
we vertellen elkaar en onszelf graag dat het anders is. Maar eigenlijk houden we van de status quo, en zijn we ongelofelijke risicovermijders. We houden van zekerheid, zelfs als die volstrekt contraproductief is.
Daar gaan we dan met de verhalen over innovatie, disruptie en creatieve destructie, “veranderen is de enige constante” , high risks and high returns. Nog een stap verder willen we zelfs restaureren, terug naar hoe het was (of de idylle daarover) omdat we daar veel goeds van verwachten of omdat het op zijn minst een soort zekerheid en houvast biedt in onzekere tijden en de groep een identiteit geeft. Rondom klimaat (en veel andere vraagstukken) is onzekerheid troef: is er wel een probleem, en kunnen en willen we het oplossen, wat moeten we daarvoor doen, waarop moeten we gaan inleveren (en waar en wanneer winnen we), waarom wij en ik en hier?
De salami-tactiek
We maken een probleem kleiner door het in plakjes te snijden. En de oplossing ondergaat een vergelijkbare behandeling. Aannemende dat we het probleem in volle omvang juist zien, en ook weten wat de ideale (ingrijpende) oplossing is, doen we een stap terug. We aarzelen wat in onze definitie van het probleem, de juistheid van de oplossing, het draagvlak voor en de acceptatie daarvan. Dus kiezen we voor deelproblemen en deeloplossingen, voor symbolische oplossingen voor weer meer onderzoek, overleg en evaluatie, misschien allemaal te weinig en te kort. Problemen zijn of weg of anders geworden, voortschrijdend inzicht doet zijn vertragende en soms corrigerende werk. Middelen en oplossingen worden een doel op zich, het grotere doel zelf verdwijnt uit beeld. Het wordt pas echt vervelend als betrokkenen deze salami-tactiek tot hogere kunst verheffen, als teken voor ongekende wijsheid, als tovermiddel om uiteindelijk een doel te bereiken.
De handen in onschuld wassen.
Als je last hebt van een self serving vooroordeel dan zijn slechte dingen altijd de schuld van externe factoren en de goede dingen vooral of zelfs helemaal jouw eigen verdienste. Dit zit er diep in bij de mens. Ik weet niet alleen wat het goede is, maar weet ook hoe we dat realiseren, en als die realisatie heeft plaats gevonden kijk ik tevreden in de spiegel : goed gedaan. Maar zo komen we niet echt verder. Het lijkt een beetje op de splinter in andermans oog en de balk in het eigen oog, verkeerd kijken dus.
Hans Groenhuijsen, 3 juli,2023.
Deel 1 in de serie “het klimaat” : https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/het-klimaat-zien-kijken-afzien-deel-1-in-een-serie-van-6-bijziendheid-over-ongelijk-feiten-meningen-informatie/
Deel 2 in de serie : https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/het-klimaat-zien-kijken-afzien-deel-2-in-een-serie-van-6-over-zelfoverschatting-framing-en-waardering-van-kosten/
Deel 4: https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/het-klimaat-zien-kijken-afzien-deel-4-over-de-speltheorie-dagkoersen-risicos-placebo-en-verleiding/
Artikelen over klimaat, een betere wereld:
https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/
. Alle artikelen en blogs , zie: https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/
. wekelijks mijn blog ontvangen ? Meld je aan via “aanvraag artikelen” op
https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/
. ©alle rechten voorbehouden Hans Groenhuijsen, 2023.
T 06-52 58 95 85
M hans@hansgroenhuijsen.nl
I https://www.hansgroenhuijsen.nl
Link https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/