Deel 3 (in een serie van 6) : over  groepsdenken, optimisme en andere vooroordelen.

Dat klimaat is onderhand een dominant thema. Zien we het, maar verder niets ?  Kijken we er bewust naar en doen iets ? Zien we toe op afstand, of zien maar af van de toestand ?  Met zien en kijken hebben we nogal wat problemen. We zijn bijziend, we zitten vol met vooroordelen en dat vertroebelt dus onze waarneming, de discussie, en besluitvorming. In een serie blogs ga ik verder in op alle vooroordelen, op de bijziendheid, en de gevolgen daarvan. Ik kijk naar de klimaatactivisten, de klimaatontkenners, en alle varianten daarin. Een bijdrage aan iets meer inzicht en uitzicht, aan een wat ander debat; en een, ik geef toe zeer geringe, aanzet tot het begin van een weg naar een betere wereld, toe maar.

 

Groepsdenken.

 Elke mens is verbonden met en (deels) bepaald door zijn context. Denk aan (partij)politieke standpunten en visies, denk aan iemands positie in een bepaalde “klasse” : economisch, qua welvaart/welzijn, culturele
setting, opleidingsniveau, de kring van vrienden en relaties. Vaak worden dan bijbehorende overtuigingen, gedragingen e.d. overgenomen. De “peer group” is dominanter dan we denken. Rondom klimaat vinden we dat terug in links-rechts, hoogopgeleid/Randstad etc. en de rest van Nederland, hogere of lagere waardering van de (eigen) auto, de associatie van de auto met vrijheid en recht op automobiliteit versus het beeld van de auto als bron van problemen, van vervuiling etc.

Rondom dat klimaat herkennen we allerlei types, rolmodellen. Je hebt de voorstanders, die het klimaat echt een issue vinden en dat ook willen oplossen. Maar dan gaan de meningen uiteenlopen over tempo, mate van impact, neveneffecten, inleveren, betalen. Maar goed, de erkenning van het probleem en de urgentie is een gemeenschappelijk vertrekpunt. In deze hoek zitten ook de “tech believers”  die de crisis zien maar optimistisch zijn over het oplossend vermogen van technologie en innovatie. Mooie als we daarin geloven, de schouders er onder zetten, maar ook met een risico dat we afwachten totdat die technologie als een deus-ex-machina de wereld komt redden.  De sceptici vormen ook een bont gezelschap; in allerlei gradaties slaat de twijfel toe, over de ernst van de crisis, de impact, de oorzaken, de discussie over de mate waarin de mens zelf verantwoordelijk is. Een variant is de relativist die weliswaar die crisis wel ziet,  maar vindt dat het allemaal erg is overdreven. Nog een stap verder komen we bij de die hard ontkenners. Hier zitten de termen als samenzwering, fabel, elite. Niet om vrolijk van te worden net zomin als van de doemdenkers, azijnpissers, pessimisten en fatalisten. Deze zien het probleem, de crisis, maar leggen het moede hoofd in de schoot: het is allemaal onvermijdelijk, actie is zinloos.

Snel beslissen.

Je gevoel over een bepaalde actie, een bepaald gedrag, bepaalt hoe je de voor- en nadelen, de risico’s en de benefits, beoordeelt.  Bij een actie die je leuk vindt en positief waardeert, zal je geneigd zijn om de risico’s laag  in te schatten en de voordelen juist hoog te waarderen. Bij gedrag dat je op voorhand al negatief  ervaart, speelt het omgekeerde natuurlijk.

Optimisme.

Dit is een lastige “bias”. Optimisme kan goed zijn onder het motto “hoop doet leven”. Vaak wordt verondersteld dat optimisme een voorwaarde is om te komen tot verandering, tot verbetering. Dit zien we terug bij de klimaatkwestie. Maar er zijn ook wat minpunten. Te veel optimisme (doorschietend in naïviteit)  leidt tot de veronderstelling dat het allemaal wel meevalt. Het idee kan ook ontstaan dat de persoon in kwestie ervan overtuigd is dat hem persoonlijk negatieve gebeurtenissen minder overkomen dan anderen.  Optimisme kan ook inhouden dat er een bijna blind vertrouwen ontstaat in de toekomst, in technologie, in maakbaarheid. En tot slot houdt dit optimisme vaak in dat we op termijn betere simpeler oplossingen gaan bedenken dan de zware oplossingen van dit moment met grote nadelen en negatieve neveneffecten. Optimisme leidt dan tot uitstel, tot onderschatting, en ontkent de factor tijd en urgentie. Veel schade is niet of nauwelijks meer te herstellen, de  problemen worden groter en de oplossingen kostbaarder en lastiger zeer waarschijnlijk. Het ligt voor de hand om tot een combinatie te komen van realisme (we hebben echt een probleem), pessimisme (het gaat fout als we niks doen) en optimisme:
we zijn vindingrijk, we bundelen krachten, we moeten en we willen, we kunnen. Maar hiermee zitten we gelijk in het hart van de discussies (en onoverbrugbare verschillen) over de klimaatkwestie.

status quo bias de neiging om alles te willen houden, zoals het was en is.

het “framing effect” . Boodschap is  dat als je mensen laat kiezen tussen verschillende opties, de toonzetting en de woordkeuze van grote invloed zijn op de keuze die mensen maken.
Bij een positieve toon kiezen mensen voor zekerheid, bij een negatieve toon wagen ze eerder een gok.

De shifting baseline syndrome.

Dit is een geniepige. We zien niet een grote dreiging, ervaren die niet als iets ernstigs, als het effect pas later of gespreid over een langere tijd zichtbaar wordt. We zien die bedreiging wellicht maar maken hem een stukje kleiner vanwege die factor tijd. Of we ontkennen de dreiging, dan houdt het helemaal op. Vaak kijken we  niet zozeer naar de dreiging zelf, maar naar de acties die we ondernemen om die dreiging kleiner te maken. Kleine stapjes zijn al heel wat, geven het gevoel dat we toch goed  bezig zijn, en dat stemt gerust en tevreden. En dan …. Het idee kan  ontstaan dat het dan dus allemaal wel meevalt, het gevoel van urgentie dat al niet zo groot was wordt nog zwakker, en we houden onszelf een beetje voor de gek. We verschuiven dus die “baseline” telkens iets verder naar beneden, terwijl die dreiging blijft en misschien zelfs groter wordt.

Hans Groenhuijsen, 5 juni 2023.

Deel 1 in de serie “het klimaat” : https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/het-klimaat-zien-kijken-afzien-deel-1-in-een-serie-van-6-bijziendheid-over-ongelijk-feiten-meningen-informatie/

Deel 2 in de serie : https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/het-klimaat-zien-kijken-afzien-deel-2-in-een-serie-van-6-over-zelfoverschatting-framing-en-waardering-van-kosten/

Artikelen over klimaat, een betere wereld:
https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/

. Alle artikelen en blogs , zie: https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/

. wekelijks mijn blog ontvangen ? Meld je aan  via “aanvraag artikelen” op
https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/

. ©alle rechten voorbehouden Hans Groenhuijsen, 2023.

T                06-52 58 95 85
M              hans@hansgroenhuijsen.nl
I                 https://www.hansgroenhuijsen.nl
Link           https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/