Het is zo makkelijk geroepen : “even” het gedrag veranderen, bijvoorbeeld als het gaat om de uitstoot van CO2, door onze manier van leven, eten, verwarmen, vervoeren etc. Maar er is meer, er gaat meer aan vooraf aan dat gedrag, meer factoren die invloed op elkaar hebben. Denk aan kennis, mening, gevoel, intuïtie, houding, en dus dat gedrag zelf. We denken maar al te graag dat gedrag wel verandert. Door kennis en inzicht te bieden, voor- en nadelen te benoemen, redelijke alternatieven te bieden, misschien zelfs (harde) voordelen te ontwikkelen, verandert onze houding uiteindelijk en vanuit een andere grondhouding verandert uiteindelijk dat gedrag wel. Dit willen we graag geloven, maar de werkelijkheid is weerbarstiger.
Het is niet een eenvoudig eenrichting lineair verband tussen kennis, houding en gedrag. Je kan het zelfs omkeren. Dat gedrag staat als een huis en bepaalt “terugwerkend” onze houding en het filter waarlangs kennis binnenkomt, bepaalt hoe we kijken naar de werkelijkheid. Dit tweerichting-verkeer betekent dus dat we, collectief, dat gedrag zelf rechtstreeks moeten aanpakken, stimuleren, straffen en afdwingen. Dit klinkt dreigend, en dat is het ook wel. Maar bij dwingen kan je ook denken aan “vriendelijke” vormen van dwang : fiscaliteit, parkeertarieven (de SUV parkeren in Parijs), andere ruimtelijke ordening, beleid m.b.t. toegang tot (binnen)steden, andere inrichting van wijken (autoluw, meer fiets, de 15 minuten stad), we noemen dat heel sympathiek “beleidsinterventies”.
Cognitieve dissonantie gaat over die spanning, dat ongemakkelijke gevoel, dat je ervaart als je datgene wat je doet (of denkt), botst met jouw eigen mening, je overtuiging. Om die spanning op te heffen, kan je je gedrag aanpassen; vaak wel een goeie keuze. Maar in veel gevallen “rommelen” we dan wat met onze overtuiging, passen dat aan en blijven ondertussen hetzelfde gedrag vertonen. De auto, de functie die de auto heeft, de inbedding van die auto in ons brein ,in ons gevoelsleven, in ons gedrag, zijn zo sterk dat we gedrag met betrekking tot die auto ongemoeid laten.
Het helpt wel als de burger/mobilist min of meer vrijwillig zijn gedrag verandert vanuit een evident persoonlijk voordeel (financieel, quality of life…), en op basis van intrinsieke motivatie. Maar zoals eerder aangegeven zijn we banger voor onzekerheid en verlies dan dat we ons laten verleiden door onzekere winst en voordelen (voor onszelf en/of voor de samenleving). Als dat het vertrekpunt is, dan verdwijnen vrijwillige verandering en de voordelen daarvan, en het geloof dat je kunt veranderen snel uit beeld. Zichtbare voordelen, en zeker ook zichtbare voorbeelden (goed voorbeeld doet volgen; zeker als dat gebeurt binnen de eigen cultuur, bubble, en waarden) kunnen helpen; dat veranderen moet vooral niet te moeilijk worden, met teveel drempels, en de benefits moeten niet eindeloos op zich laten wachten.
Met de beste bedoelingen doen we van alles dat verkeerd uitpakt. We snappen nog wel dat je niet alleen maar moet straffen (van slecht gedrag) maar ook belonen (van goed gedrag). We moeten mensen die iets verkeerd doen (wat is dat dan, wie bepaalt goed en slecht) niet bij de enkels afzagen, met pek en veren buiten de gemeenschap plaatsen, afschilderen als idioten, egoïsten, idioten etc. Maar toch….. alles relativeren, alles acceptabel of op zijn minst begrijpelijk vinden is ook lekker makkelijk, en leidt vaak tot niks. De wereldverbeteraars (ik bedoel dat niet cynisch) hebben nogal eens de neiging om het gelijk aan eigen zijde te plaatsen. Om dan vervolgens wat te nuanceren, zeggen we dan dat het allemaal niet zo zwart-wit is, dat we niet alleen maar uit moeten gaan van het kwaad, van het slechte dat moet worden bestreden. Maar dat we ook een positieve insteek moeten kiezen: wat moet er dan beter, wat kan er, hoe moet dat dan ? Het bieden van een uitweg, van een (beter) alternatief is dan de constructieve route naar een betere wereld. Geef een genuanceerd beeld van de (weinige) plussen en (vele) minnen van de slechte route, en van de zegeningen van de betere route. Noem de voordelen en nadelen zo zuiver mogelijk zonder vooringenomenheid. Dat lijkt, en is, een redelijke aanpak. Maar daarmee zijn we er dus vaak niet. Kennis, inzicht en begrijpen veranderen niet op slag de houding van de burger, laat staan zijn gedrag. Daar is meer voor nodig. Gedrag is weerbarstig.
Hans Groenhuijsen, 14 februari 2024.
T 06-52 58 95 85
M hans@hansgroenhuijsen.nl
I https://www.hansgroenhuijsen.nl
Link https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/
Alle artikelen en blogs , zie: https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/
. wekelijks mijn blog ontvangen ? Meld je aan via “aanvraag artikelen” op
https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/
. ©alle rechten voorbehouden Hans Groenhuijsen, 2024.
Zie bijvoorbeeld :
https://www.adformatie.nl/gedragsverandering/gedrag-houding-en-kennis-die-volgorde
https://www.tudelft.nl/stories/articles/revolutie-in-modelleren-van-reisgedrag/
eigen blogs :
https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/11960-2/
https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/de-mens-de-mobilist/
https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/list-en-bedrog-rondom-de-ev/
https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/bias-een-vooroordeel-over-vooroordelen/