Een wereld na Corona, deel 9: Bijziendheid en andere afwijkingen.
We kijken verkeerd, zijn “bijziend”. Ik schreef kort geleden dat de geschiedenis ons helemaal niets leert. Dat was en is wel wat erg kort door de bocht. Natuurlijk kunnen we leren van eigen fouten, ons niet voor de tweede keer aan dezelfde steen stoten. Althans, dat zou je denken.
Corona en de toeslagenaffaire.
De afgelopen tijd stonden twee woorden centraal in het nieuws, althans het lokale nieuws achter de dijken : Corona en de toeslagenaffaire. De toeslagenaffaire is, terugkijkend, al zo’n 7 jaar een probleem en die hebben we (of zij daar) zelf veroorzaakt : serieus, dramatisch voor betrokkenen, schandalig, maar toch ook beperkt an sich. Corona viert binnenkort de eerste verjaardag, is groots, raakt iedereen, en valt in de categorie “van buitenaf komend onheil”. Voor de toeslagenaffaire was er nu een onderzoek, de messen waren geslepen (maar bleken redelijk bot). Wat gebeurde er met dit pijnlijke dossier ?
Het probleem.
Het begint met een probleem of een vraag : hoe een gewenste situatie te bereiken en/of een einde te maken aan een misstand. Daar ontbrandt de strijd al : hebben we problemen, hoe groot, wiens schuld, moeten we er iets aan doen ? We kennen de trits : gezinnen met beperkte financiële middelen met een vraag naar kinderopvang, dat gaan we regelen en we gaan het ook betalen via die gezinnen. Inmiddels zijn er op dat moment op verschillende terreinen misstanden geconstateerd dus is er een stevige focus op mogelijk misbruik/fraude; de burger wordt bijna per definitie gewantrouwd.
De formulering.
Problemen worden vervolgens benoemd, gedefinieerd, vertaald. Logisch natuurlijk om ze bespreekbaar en herkenbaar te maken. Maar vaak zit hier ook een ritueel achter: we beschrijven een probleem om het in te kaderen, om er grip op te krijgen om onszelf het fijne gevoel te geven dat we in ieder geval het probleem onderkennen, waarna de oplossing zich snel openbaart en wordt gerealiseerd. Dit proces is niet waardevrij natuurlijk. Iedereen heeft een bepaald idee over en een bepaald belang bij het definiëren van een probleem. We willen het soms kleiner maken dan het is, het probleem in stukjes knippen, of even doen alsof het probleem er niet is, of we willen de verantwoordelijkheid afschuiven.
En vaak hebben we al een oplossing die we leuk vinden of die ons voordeel brengt, en definiëren het probleem zodanig dat de al gekozen oplossing daar bij past.
Valkuilen te over dus en veel list en bedrog. We benoemen vaak niet het probleem zelf maar hooguit wat symptomen en dus zoeken we daar de oplossingen bij, veel symboliek en ritueel. We gaan schijnoorzaken te lijf, vluchten in onzinnige details. We kijken naar deelproblemen, zien de samenhang niet en komen dus met niet of nauwelijks werkende oplossingen. Of het tegenovergestelde : we zien zoveel samenhang en complexiteit dat er geen adequate oplossing meer is.
We kijken eindeloos naar cijfers en grafieken (en dashboards en apps en monitors etc.) , zien alleen datgene wat meetbaar is en zien niet meer dan cijfers die een matige representatie zijn van een echte wereld. En in het verlengde daarvan manipuleren we cijfers, zijn selectief met de cijfers die we laten zien, maar creëren bewust een imago van objectiviteit en waardevrij onderzoek.
De oplossing.
Vaak zien we nog wel de echte oplossing voor een probleem maar vinden die oplossing politiek of financieel of maatschappelijk gezien onhaalbaar. Dan bedenken we een oplossing die nog in de buurt komt maar die sneuvelt ook. Dan bedenken we een oplossing die het oude probleem al nauwelijks meer raakt maar in ieder geval iets oplost of een belang dient. Helaas blijken dit vaak (schijn)oplossingen te zijn die allerlei negatieve bijwerkingen hebben en dus per saldo contraproductief zijn. We modderen lekker door, kijken af en toe even de andere kant op.
Ziende blind en horende doof.
Vaak reconstrueren we een verhaal op een manier die ons uitkomt, en die past bij en een logische aanloop vormt naar de uitkomst in het heden. Soms gebeurt dat bewust maar vaak zijn we er van overtuigd dat we rationeel en objectief zijn, en volstrekt logisch denken.
Inmiddels stapelen de fouten en problemen zich op. We blijven vasthouden aan de oorspronkelijke informatie, staan geen nieuwe info toe of alleen die info die onze mening versterkt. We blijven geloven dat we de zaak kunnen oplossen, hebben een naïef vertrouwen in onze capaciteit, in de kracht van de instituties, en de mantra’s binnen de politieke waan van de dag (nog een keer : marktwerking, deregulering maar ook de kracht van de wet die nageleefd moet worden en blind moet worden uitgevoerd, stevig beleid en aanpakken via de wet en onze dienders en de schrijvers van de belastingdienst).
De afrekening.
En dan komt het moment van de afrekening : iedereen was betrokken. De Kamer bedenkt stomme wetten die vrijwel onuitvoerbaar zijn, we splitsen de verantwoordelijkheid voor het beleid en de verantwoordelijkheid voor de uitvoering, houden ambtenaren in de lucht die met de rug naar de samenleving staan, niet ingrijpen en slecht informeren; we offeren een enkele staatssecretaris (aangeschoten wild), ministers huilen krokodillentranen en betuigen diepe spijt. Iedereen heeft schuld dus niemand, we gaan nog eens nadenken hoe we de fouten in beleid, in politiek, in de ambtenarij etc. moeten oplossen en kijken daar vooral heel serieus bij.
Goed, die toeslagenaffaire zal wel worden opgelost, te laat en te weinig. Ondertussen kunnen we ons gereed maken voor een volgende parlementaire enquête of onderzoek. De onderwerpen liggen op de plank : CO2, klimaat, PFAS, windmolens op land, de woningbouw. En bovenal : CORONA.
Een mooi onderwerp voor bezinning en onderzoek, ooit. Met de gang van zaken de afgelopen weken en met de vocabulaire in het recente onderzoek door de Kamer (en in talloze andere onderzoeken) hebben we al een beeld hoe zo’n diepgravend onderzoek kan verlopen, en kunnen we het rapport alvast gaan schrijven.
Een goed gevoel…
Genoeg over de Haagse stolp, nu even over de burgers in dit gave land. We zijn ongelofelijk eigenwijs, hebben overal lak aan, en wijzen elke verantwoordelijkheid af. Nou nou, dat is wel erg cru. Natuurlijk zien we bijna allemaal in meer of mindere mate dat we wat problemen hebben op te lossen de komende decennia : energie, klimaat, inrichting van onze samenleving, het overeind houden van democratie en vrijheid in een polariserende en minder gezellige wereld. Door dat in ieder geval te onderkennen, krijgen we al een goed gevoel: we zien het, we onderkennen het, we roepen op tot actie. En dat gevoel wordt nog beter als we ook daadwerkelijk iets doen. Prima natuurlijk, en elke reis begint met een eerste stap. Maar we bedrijven toch ook een soort symboolpolitiek. Met enig cynisme : de thermostaat wat lager, korter douchen, wat minder vlees, dan toch die elektrische auto en zonnepanelen. Nogmaals: allemaal OK, maar het risico is dat we ons daarmee gerust en tevreden stellen, en het daar bij laten. Het probleem is echt een slag groter.
Conclusie : wij als eigengereide licht anarchistische burgers zijn niet zoveel beter dan degenen die ons besturen. Een land krijgt de leider die het verdient (en vice versa). Benieuwd dus wie er met de winst vandoor gaat met de verkiezingen in maart 2021, en wie er op het pluche mag plaats nemen. En misschien moeten we allemaal naar de oogarts om die bijziendheid op te lossen.
Hans Groenhuijsen, 1 december 2020.
Ik schrijf een aantal stukjes over “een wereld na Corona “. Deze staan onder: https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/
deel 1 verscheen op 12 oktober : “over politiek, visie en democratie”,
deel 2 op 15 oktober “GROOT denken over post-Corona”,
deel 3 op 19 oktober “groei als party drug”
deel 4 op 22 oktober “the Carbon Inequality”
deel 5 op 5 november “Attenborough : a life on our planet”.
deel 6 op 9 november “krijgt Malthus alsnog gelijk?”
deel 7 op 18 november “de geschiedenis leert ons…..niks”.
deel 8 op 23 november “Corona, de lont in het kruitvat”.
Ik publiceer via www.hansgroenhuijsen.nl en https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/