Een wereld na Corona : De geschiedenis leert ons…. niks.
Weg uit het heden, op weg naar verleden of toekomst.
Vaak wordt door de “believers’’, de aanhangers van de ene of andere overtuiging of van het ene of andere model teruggegrepen op het verleden. Dat verleden levert dan het bewijs voor eigen gelijk. We denken wel dat we objectief naar het verleden (en de toekomst) kijken, maar het heden zit ons in de weg; we kijken vanuit ons eigen perspectief, door onze eigen bril en zien wat we willen zien, zien alleen datgene dat ons bevestigt in ons oordeel. Of we denken dat we naar het verleden kijken maar zien dat verleden niet eens, maar kijken als het ware in een spiegel, waarin we onszelf en de wereld om ons heen zien weerspiegeld.
Doemdenkers.
Simpel gezegd hebben we de onheils- en doemdenkers die van alles en nog wat fout zien gaan in het heden, en terugverlangen naar dat verleden, soms romantisch en idyllisch en soms ook teruggrijpend op minder aangename periodes en overtuigingen in dat verleden. En vervolgens wordt dat romantische verleden geprojecteerd op de toekomst, en wordt daarmee leidraad voor ons handelen nu en onderweg naar die glorieuze toekomst. Het is de vraag of die restauratie van het verleden een kans van slagen heeft, de tijd terugdraaien blijft lastig. En mocht dit lukken, slagen we er dan in om ook alle nadelen van dat verleden buiten de deur te houden ? En is zo’n herstel van het verleden niet alleen een mooi perspectief voor een kleine groep, maar vooral een drama voor een groter deel van de mensheid ?
Vooruitgangsdenkers.
Daartegenover hebben we de vooruitgangsdenkers. Die zien vaak in het wat verdere, duistere, verleden een wereld vol kommer en kwel. In het recente verleden en in het heden, zien ze de grote zegeningen van de vooruitgang. Het adagium is : Voorwaarts. De stijgende lijn waar we nu op zitten, kan worden doorgetrokken, succes genereert verder succes. Denk aan toename en spreiding van welvaart, gezondheid, kennis, kansen etc. Maar is hiermee voldoende in beeld wat “the downside” is van die stijgende lijn ? Hoe we voorkomen dat die nadelen die we in het verleden zagen, blijven of nog groter worden (zonder een blind vertrouwen in de technologie als de grote oplossing voor alles) ? En hebben we oog voor nieuwe problemen ?
Actie in het heden.
Conclusie is dat verleden en toekomst interessant zijn, misschien een bron van kennis en inspiratie vormen. Maar beide tijdsdimensies zijn een matige vluchthaven vanuit het heden. In dat heden moeten we de klus klaren. Onzekerheid, boosheid, verdriet ontkennen is zinloos (net als de ontkenning van alles wat wel redelijk goed gaat en het leven waard maakt om te leven), maar ze gebruiken als motief om het heden te ontvluchten naar de ene of andere tijd is niet productief.
Juist nu in tijden van crisis, kommer en kwel, is die vlucht naar verleden of toekomst vaak de route die wordt gekozen. Angst en onzekerheid vormen de drijvende kracht.
Oogkleppen op.
In het kijken naar die crises in het verleden, maken we vaak de fout alleen te kijken naar de crises zelf. Wat er aan vooraf ging blijft buiten beeld, en wat er op een vorige crisis volgde krijgt alleen aandacht waar het gaat om het vinden van oplossingen en recepten. Soms kijken we wel verder. Je schetst een serie gebeurtenissen, grote trends etc. en die hebben geleid tot een bepaalde uitkomst, tot een bepaalde crisis (als dit…. dan dat….). Nu zien we in hoge mate diezelfde of vergelijkbare reeks gebeurtenissen en zullen we dus een zelfde uitkomst krijgen. Oorzaak en gevolg worden hier vaak met elkaar verward, de complexiteit en de uniciteit van de geschiedenis worden onvoldoende onderkend, en de voorspellende kracht van de geschiedenis sterk overschat.
Nog een valkuil : door te verwijzen naar crises en ellende in het verleden, relativeren we de huidige ellende. En vervolgens ontlenen we daar een comfortabel gevoel aan: al die vorige crises kwamen ook tot een (goed) einde, dus dat zal dit keer ook wel weer gebeuren. Reden dus voor vertrouwen in de toekomst en reden om verder maar even niets te doen want het komt vanzelf goed. Geschiedenis is om allerlei redenen interessant en in algemene zin leerzaam. Maar geschiedenis is ook een matige raadgever in concrete situaties, althans in de zin van “toen deden we in die situatie dat en dat, dus….”. Daar komt nog bij dat het lerend vermogen van de mens zijn beperkingen kent. We kunnen misschien nog wel leren, maar we doen er vervolgens weinig mee.
Dat gezegd hebbende, geschiedenis blijft mooi en leuk en boeiend; het relativeert en, vooruit, is ook nog leerzaam op zijn tijd.
Ideologie drijft ons.
De wens (of overtuiging) is hier de vader van de gedachte. Dat is nu bij Corona ook zichtbaar. Corona wordt gezien als de oorzaak van grote veranderingen met grote impact en deze worden gevolgd door ook weer grote veranderingen, maar het oorzakelijke verband is vaak zwak. Corona kan langs deze weg worden aangegrepen om de eigen ideologie /het eigen gelijk te pushen en forceren, als argument bij uitstek om dat eigen gelijk te onderbouwen, of het nu van links of van rechts komt. De redenering is dan als volgt: we zagen al veel problemen waarvoor wij (van ideologie of geloof X) al die tijd de oplossingen dus in huis hadden. Corona laat zien dat onze waarneming van de problemen klopt, dus wordt het hoog tijd om ook onze oplossingen te realiseren.
Vaak zijn veranderingen die volgen op een mega-event (als de Spaanse Griep, de crisis in 2008 etc.) al zichtbaar voor en tijdens die event, maar worden ze soms wat explicieter of versterkt. Bij Corona zien we dat ook. Waar Corona nog steeds wordt gezien als de ultieme oorzaak, erkennen we ook steeds meer dat Corona meer een trigger was, grote bewegingen zichtbaar maakte. Dat relativeert dus ook in geval van Covid de betekenis. Die is groot, zeker op de relatief korte termijn.
Maar de problemen en uitdagingen die we nu zien, waren er al en zagen we ook al. En na Covid zijn we dus nog niet klaar.
Hans Groenhuijsen (studeerde geschiedenis, maar dat terzijde), 18 november 2020.
Ik schrijf een aantal stukjes over “een wereld na Corona “. Deze staan onder : https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/
deel 1 verscheen op 12 oktober : “over politiek, visie en democratie”,
deel 2 op 15 oktober “GROOT denken over post-Corona”,
deel 3 op 19 oktober “groei als party drug”
deel 4 op 22 oktober “the Carbon Inequality”
deel 5 op 5 november “Attenborough : a life on our planet”.
deel 6 op 9 november “krijgt Malthus alsnog gelijk?”
Ik publiceer via www.hansgroenhuijsen.nl en https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/