Crisis ? gedraag je een beetje.
Goed of slecht gedrag.
We worden aangesproken op ons gedrag; te midden van de dagkoersen van Covid, de eindeloze stroom echte of fake deskundigen die aan ons voorbij trekken, de voorspellingen, de halve waarheden en leugens. Gedrag ? Dat was een woord op je rapport vroeger, naast ijver en vlijt. Je moest er redelijk op scoren, maar ook niet te hoog, want dan was je een streber, een brave sukkel. Met gedrag werd denk ik gedoeld op een flinke mate van conformisme, netjes binnen de lijntjes. Het ging (teveel?) over de regels volgen maar ook over jouw manier van handelen t.o.v. de groep, je omgeving, over de wereld en ik. Daar zitten we nu, met ons goede gedrag.
Covid gedrag.
Dan gaat het gelijk mis. We denken al snel aan het gedrag van de burgers, dat drastisch verbetering behoeft. Maar het gaat ook over het gedrag van al die deskundigen, van de politiek. Het gaat over de politiek die ons aanspreekt op gedrag maar spreken we de politiek voldoende aan, en vooral: spreken we elkaar aan op gedrag met het gevaar dat je wordt afgeserveerd : waar bemoei je je mee, dat maak ik zelf wel uit. In ieder geval gaat het om mensen, en om menselijk gedrag. Dat gedrag zit vol met foutjes, irrationaliteit, onvoorspelbaarheid. De gedragseconomie geeft ons enig inzicht.
Traditioneel (in de traditionele economische leer) wordt uitgegaan van incentives, van belonen, met als uitgangspunt wat de markt vraagt en wil. Gedragseconomie gaat meer uit van onze mentale, cognitieve beperkingen, van onze vooroordelen , gedachtekronkels. Een paar voorbeelden.
Lastige dilemma’s.
Stel een case die gaat over het bestrijden van een ziekte en de verwachting over het aantal doden; zonder enige actie is de verwachting 600 doden. Groep 1 krijgt 2 opties qua aanpak : a) hoe dan ook 400 doden b) kans van 1 op 3 dat niemand sterft, en een kans van 2 op 3 dat 600 mensen overlijden.
Groep 2 krijgt ook 2 opties : c) 200 mensen blijven in ieder geval gezond, en d) kans van 1 op 3 dat 600 mensen worden gered en 2 op 3 dat niemand wordt gered.
Mensen in groep 1 kiezen plan B : de kans dat je niemand verliest is een stuk aantrekkelijker dan het zekere verlies van 400 mensen.
Mensen in groep 2 kiezen plan C. Je bent verzekerd van het overleven van 200 mensen en dat is een betere (aantrekkelijker) optie dan het risico dat je iedereen verliest. De verklaring is eenvoudig.
Als een keuze negatief wordt verwoord zoals bij groep 1 dan kiezen we makkelijk voor een gokje, B dus. Als een keuze positief wordt verwoord, zoals bij groep 2, dan kiezen we voor de zekerheid, C dus. Nog simpeler : verlies weegt zwaarder dan winst. Bij gokken weegt het verlies van 100 euro zwaarder dan het plezier van de winst van 100 euro. Simpel gezegd : Het verhaal, de woordkeuze en de toon, bepalen wat we kiezen. Rekenkundig gezien zijn de uitkomsten gelijk.
Denkfoutjes in een crisis.
Rondom Covid is de lijst met “biases” (zeg maar denkfouten) eindeloos.
We tonen veel optimisme, soms teveel in een onbewuste poging om de ellende en het risico maar te reduceren.
We tonen overmatig (zelf) vertrouwen : Ok, allemaal vervelend, maar mij overkomt dat niet.
We overschreeuwen onszelf en anderen vanuit de misplaatste overtuiging dat jij echt gelijk hebt, vanuit een primitieve gedachte dat je met lawaai de ellende kunt overstemmen; geschreeuw dus als ritueel en als show. We zijn goed in wantrouwen. Oprecht wantrouwen in de ander of in de politiek, maar soms ook wantrouwen als dekmantel : ik geloof niet dat anderen het goede doen, dus waarom zou ik dan ? Ik wil wel, maar de rest niet. Soms is relativering een kunstje. Roepen dat iets meevalt kan OK zijn, zeker als daar ook goede redenen voor zijn, maar ook hier bedriegen we onszelf regelmatig. Covid is wel ernstig misschien, maar er zijn veel erger dingen, en wat te denken van al die rampen in het verleden ? Een mooie reden om achterover te leunen.
We geloven in straffen en belonen, individueel en collectief. We hebben nu wel genoeg geleden, nu mogen we weer even. Een menselijke eigenschap , en dus niet typisch een Nederlands karaktertrekje (hoewel dat licht anarchistische, hang naar vrijheid etc. hier redelijk is ontwikkeld). We vinden de status quo wel prettig; veranderen is OK, maar nu even niet. Dit leidt tot de vrij dramatische situatie dat we wel willen veranderen als er weinig urgentie is, maar vooral even niet willen veranderen in tijden van grote dynamiek als de nood het hoogste is.
Het heden is dominant. We zijn grote fans van de snelle winst, ”I want it all and I want it now”. Winst op lange termijn, zeker als die niet scherp is te benoemen, is minder populair. Daardoorheen loopt de voorkeur voor eigen materiele winst boven collectieve benefits.
Soms is de complete overgave de (schijn) oplossing. Het gebeurt nu eenmaal, het is de wil van god, van een hogere macht. Wie zijn wij om dat Covid de deur uit te willen jagen ? We hebben af en toe last van (overdreven) schuldbesef. Het is allemaal onze eigen schuld, we jagen deze wereld naar de ondergang. Wie zijn gat verbrandt, moet op de blaren zitten. Dat we zelf niet vrijuit gaan en in zekere zin schuldig zijn, is overigens geen reden om dan maar achterover te leunen. Vervelend dat veel mensen hier een soort Pilatus-gedrag aan verbinden: ik was mijn handen in onschuld. Of in een moderne variant : ik ben niet schuldig, maar we zijn collectief schuldig (en dus is niemand schuldig: een favoriete conclusie van onderzoek dat gaat over fouten en missers etc.).
We kijken sterk naar de omgeving: wat doen of vinden anderen ? (sowieso in ons gedrag een belangrijke factor). In andermans gedrag zien we het voorbeeld, de legitimatie voor ons eigen gedrag, en daarmee is het een factor in bijvoorbeeld de marketing-theorie.
Sommigen veronderstellen bij van alles dat er slechte bedoelingen achter zitten, een samenzwering. Om de simpele reden dat het op voorhand al leuk is om in die termen te denken., het geeft houvast en de groep is wel gezellig. Vervolgens zoek je een thema, in dit geval Covid, en begin je een verhaal te bouwen met talloze verdenkingen, redeneringen, verborgen angsten, zelfverheerlijking e.d.
Wat moeten we hiermee ?
Je kunt het onzin en psychologisch geleuter vinden of “nice to know”. Je kunt ook je eigen gedrag en dat van anderen op een andere manier gaan bekijken : inzicht leidt tot uitzicht. Niet alleen tijdens deze crisis maar ook in je werk, je dagelijks leven.
En het is voor de politiek en de hele entourage eromheen goed om in de vormgeving van visie, beleid, en maatregelen rekening te houden met het functioneren van het brein, met hoe wij, vaak onbewust, denken en acteren. Je kunt al die “denkfoutjes” zien als lastig en verstorend, maar je kan er ook juist in beleid en zeker in de communicatie daarover handig gebruik van maken. Zo wordt de Covid-aanpak nog een kwestie van marketeers; het moet niet gekker worden.
In een volgend artikel komen meer van die denkfoutjes voorbij, en ga ik in op de vraag hoe je als beleidsmaker of communicator kan omgaan met de lastige irrationele burger.
Hans Groenhuijsen, 11 december 2020.
Ik schrijf een aantal stukjes over “een wereld na Corona “. Deze staan onder: https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/
deel 1 op 12 oktober “over politiek, visie en democratie”,
deel 2 op 15 oktober “GROOT denken over post-Corona”,
deel 3 op 19 oktober “groei als party drug”
deel 4 op 22 oktober “the Carbon Inequality”
deel 5 op 5 november “Attenborough : a life on our planet”.
deel 6 op 9 november “krijgt Malthus alsnog gelijk?”
deel 7 op 18 november “de geschiedenis leert ons…..niks”
deel 8 op 23 november “Covid, de lont in het kruitvat”
deel 9 op 1 december “bijziendheid en andere afwijkingen”
Ik publiceer via
www.hansgroenhuijsen.nl en https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/
Ik schrijf een aantal stukjes over “een wereld na Corona “. Deze staan onder: https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/
deel 1 op 12 oktober “over politiek, visie en democratie”,
deel 2 op 15 oktober “GROOT denken over post-Corona”,
deel 3 op 19 oktober “groei als party drug”
deel 4 op 22 oktober “the Carbon Inequality”
deel 5 op 5 november “Attenborough : a life on our planet”.
deel 6 op 9 november “krijgt Malthus alsnog gelijk?”
deel 7 op 18 november “de geschiedenis leert ons…..niks”
deel 8 op 23 november “Covid, de lont in het kruitvat”
deel 9 op 1 december “bijziendheid en andere afwijkingen”
Ik publiceer via
www.hansgroenhuijsen.nl en https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/