Voorspellen gaat over zekerheid, scenario’s gaan over onzekerheid. Waar zitten we met Corona ?

1. Scenario’s en voorspellingen : papier is geduldig.

Een voorspelling probeert (pretendeert) met een flinke mate van nauwkeurigheid aan te geven hoe (een stukje van) de toekomst er uitziet. Bijvoorbeeld een voorspelling over het weer of de verspreiding van Corona. Vaak gaat het in de economie, de politiek en het bedrijfsleven om getallen: zoveel euro erbij, zoveel % daling of stijging. Soms is zo’n voorspelling gebaseerd op het doortrekken/extrapoleren van een trend, of op statistisch onderzoek en soms ook op niets, op de glazen bol of zoiets.

Een scenario is een ander ding. Een scenario gaat juist niet uit van voorspelbaarheid maar zegt het volgende. In een complexe wereld vol met onzekerheden, kiezen we 2 echt grote onzekerheden of variabelen. Elk van die variabelen kan 2 waarden aannemen : plus of min, A of B. Daarmee ontstaan 2 maal 2 = 4 scenario’s. Een scenario geeft dan een mogelijke toekomst aan, een beeld van een mogelijke toekomst. En vaak laat een scenario-studie vervolgens zien hoe je als land, politiek of bedrijf met die scenario’s kunt omgaan. Belangrijk advies is : wees voorbereid op allerlei mogelijke “toekomsten”. En dat leidt tot alle bekende verhalen over innovatief, flexibel, agile, veranderingsgezind etc.

2. Kritiek : de beste stuurlui staan aan wal.

De hoeveelheid zekerheid die we zoeken is evenredig met de mate van onzekerheid in de ons omringende wereld. Corona leidt dus tot een grote vraag naar voorspellingen. Nou, die kunnen we krijgen. Natuurlijk zijn veel voorspellingen bij benadering juist, maar heel veel zijn ook onjuist. En dat leidt dan weer tot volksvermaak nummer 1: de voorspeller neersabelen.
Begrijp me goed : het is terecht dat we kritisch blijven, wat kritischer worden dan we de afgelopen tijd waren. Een kritische instelling leek even niet te passen bij de Haagse retoriek en oproep er samen de schouders onder te zetten. En kritiek paste ook even niet bij de breed gevoelde behoefte aan die saamhorigheid, aan houvast en “ze (althans Corona) krijgen ons niet klein”. Rutte c.s. was daar ook meester in : niet de knoet, het harde ingrijpen maar “hard van binnen, zacht van buiten”, strakke lijnen top-down maar verpakt als “wij samen” met een excuus dat wij hier in den Haag ook niet alles weten. Elke kanttekening of relativerende opmerking werd/wordt gezien als een teken van gebrek aan solidariteit, van conservatisme en zelfs egoïsme, van ontkenning van de zegeningen die den Haag en bijvoorbeeld high tech voor ons in petto hadden en hebben. Een scherpe vraag of een pittig debat in de Kamer waren/zijn not done: die ministers deden toch hun stinkende best, werkten hard , hadden en hebben het beste voor met dit land. Daar mag je vanuit gaan, dat mag je hopen. Maar debat, scherpte en wrijving geven enige garantie op goede besluitvorming, en zijn niet alleen maar dwaze symbolen van een vermolmde democratie of partijpolitiek geleuter. Het tij keert inmiddels. Er komt meer debat, soms ook meer gezeur. Er is ruimte voor meer onzekerheid, meer variatie, diversiteit in kennis aan tafel, kortom meer scenario-denken.

3. De beslisser als medemens.

Goed, terug naar die voorspeller en beslisser met de optie voor beiden om zich achter de rug van de ander te verschuilen. De deskundige (onaantastbaar ?) orakelt en voorspelt en de politicus beslist.Iemand (laten we even aannemen een politicus) doet een voorspelling, in hoge mate ingefluisterd door allerlei deskundigen met even zoveel uiteenlopende meningen, die ook nog eens in kort tijdsbestek veranderen. Vervolgens beslist de politicus annex voorspeller, een daad waartoe hij is geroepen vanuit zijn positie (daar lopen de meningen over uiteen).Dan pakt de beslissing slecht uit, of minder dan gewenst of anders dan voorspeld. Dan is het huis te klein. Wist de minister wel dat…., had de minister moeten c.q. kunnen weten dat…., hebben de ambtenaren naar eer en geweten gehandeld…. , laat de minister niet teveel de oren hangen naar…. ; we kennen ze allemaal wel. Simpel dus: we wisten niet alles, kennis evolueert nog sneller dan het virus besmet, onderzoek duurt lang, geeft onzekere uitkomsten. Gaat er dan niets fout ?

4. Voorspelling en scenario in communicatie.

Natuurlijk gaan er dingen fout, zeker achteraf bekeken. Ik heb de indruk (maar echt dramatisch en bewust een fout is het niet), dat we voorspelling en scenario door elkaar halen.
Er wordt een voorspelling gedaan, omdat we daar geloof aan hechten, en omdat de burger graag helderheid wenst. Een scherpe eenduidige voorspelling vraagt ook om een scherpe en eenduidige uitspraak en keuze. Weliswaar maken we daar dan wel wat voorbehouden bij, en doseren we een beslissing in kleinere porties. Maar toch.
Verstandiger en eerlijker is het dan om (nog meer en duidelijker) te redeneren in termen van die scenario’s, dus het tegenovergestelde van de scherpe en eenduidige voorspelling. Dat voorkomt dat kort geleden gedane voorspellingen al weer de prullenmand in kunnen onder het motto “voortschrijdend inzicht”. Besluitvorming wordt meer en beter zichtbaar een route met veel spelers, en met veel invalshoeken. Je voorkomt (de indruk) dat het allemaal een zaak is van een klein aantal hooggespecialiseerde mensen en reduceert het risico van tunnelvisie en gerommel met details. Je vermijdt deels de eindeloze welles-nietes discussies, en je maakt nadrukkelijk het gedrag van de burger tot medebepalende factor in die scenario’s. Dit is geen teken, zoals vaak gedacht van slapte en gebrek aan leiderschap, maar is een eerlijke en effectieve en misschien wel typisch Hollandse aanpak; hier in Nederland begonnen we ooit met dat serieuze scenariowerk, nota bene bij Shell.

Welke rol neem jij aan ? voorspeller of scenarioschrijver ? Optimist of doemdenker ? En wat is je voorspelling of scenario ? Met zekerheid of vervuld van onzekerheid ?

Hans Groenhuijsen, 23 april 2020.

Voor alle stukjes over een betere wereld, en voor 4 eerdere stukjes over “Corona”, zie: https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/
Voor alle, meer dan 200, stukjes, zie :https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/