Deel 3 Corona : Terugkijken en vooruitkijken door een crisisbril.

We leven nu eenmaal met 3 tijdsdimensies : het heden, het verleden en de toekomst. Ten tijde van een crisis ontwikkelen we een interessante relatie met elk van die dimensies.

1. Het heden.

We hebben onze handen vol aan dat heden. Een crisis, en zeker een pandemie als deze, komt onverwacht, overvalt ons. We raken van slag, worden onzeker, zijn somber. We willen grip krijgen op die crisis, we willen hem begrijpen. Deels oprecht om het te snappen, deels ook als een soort ritueel om dat drama dat zich afspeelt, een plaats te geven in ons denken en in onze emoties. We willen continu op de hoogte blijven over de redeneringen, de maatregelen de actuele cijfers. We willen ons graag vastklampen aan alles dat wijst op een beheersing van de crisis, op het terugdringen ervan.

Er is nog iets met onze waarneming van dat heden. We zijn soms bijziend of blind; we zien nauwelijks dat wat zich nu afspeelt, grote en ingrijpende veranderingen tot gevolgen kan hebben. We zien de gevolgen van een haperende industrie en logistiek op internationaal niveau, een dreigende economische crisis, maar niet de achterliggende vraagstukken over machtsverhoudingen en de strijd om de wereldhegemonie.
En we zien niet dat veel van wat zich nu afspeelt een aanloop heeft van jaren. Denk aan de technologische kracht van China, het Belt & Road Initiative (altijd heel vriendelijk de Nieuwe Zijderoute genoemd). Denk aan de dominante positie van Azië in een aantal industrieën (en dan niet alleen de basale maakindustrie) zoals ICT, AI, medische systemen en pharma.
Denk aan de (al langer) sluimerende teloorgang van democratische beginselen, niet alleen ver weg maar ook aan de randen van Europa, en zelfs binnen de grenzen van de EU. Maar ook aan een scenario waarin de “goede” politiek en een sterkere overheid een grotere rol gaan spelen in de samenleving binnen de grenzen van een democratische rechtsorde. Denk aan de “Big Brother” industrie, met een verdere concentratie van data en dus macht, met daarin een soms goede (goed bedoelde) rol van overheden maar vaak ook met minder goede bedoelingen bij politici en ondernemingen.

2. Het verleden.

Tegelijk kijken we, bijna verlangend, terug naar het verleden. Niet een ver geromantiseerd verleden maar een maand of een kwartaal geleden. Dat verleden lijkt al ver weg, maar oogt, zeker vanuit het perspectief van nu op een idylle: welvaart, economische groei, welzijn. Maar we vergeten al bijna dat we in diezelfde periode last hadden van PFAS, CO2, stikstof en een steeds zichtbaarder ecologisch probleem waarvan de oplossing maar niet wilde komen. We vergeten de onvrede en de onrust bij veel beroepsgroepen die inmiddels als cruciaal worden gezien: de zorg, het onderwijs, politie. We vergeten (overigens wel vaker) wat zich in de rest van de wereld afspeelt, nog even los van de verwoestende uitwerking die Corona kan gaan hebben, in Zuid-Amerika en Azië en Afrika. We zien de samenhang in de geschiedenis onvoldoende, maar ook de toevalligheden.

3. De toekomst.

Dan de toekomst (ik moet altijd denken aan die kromme tekst van het Koningslied: de toekomst die je wist dat zou komen… of zo iets). Niet alleen het verleden maar ook de toekomst kan een vluchthaven zijn voor onrustige en dolende zielen, maar ook voor pessimisten, optimisten, doemdenkers en voorspellers.
Voor sommigen is die toekomst een soort Beloofd Land. Het is nu even afzien, maar binnenkort is het voorbij en gaan we weer over tot de orde van de dag. Problemen, zo die er zijn, worden wel opgelost. Technologie doet zijn werk. Soms zijn mensen hier echt van overtuigd, soms is dat zonnige toekomstbeeld ook een beetje een kwestie van zelfbedrog: het heden is zo gruwelijk dat we graag ontsnappen in een roze toekomstbeeld.

Er zijn ook mensen die met angst en beven kijken naar die toekomst. Het is erg, het wordt zeer waarschijnlijk nog erger, en we krijgen een stapeling van crises: pandemie, financieel, economisch, ecologisch, klimaat. Deze groep valt uiteen in 2 subgroepen. Een groepje dat denkt dat dit onafwendbaar is (de apocalyps is nabij), en een groepje dat al die ellende op zich af ziet komen, maar nog denkt dat we kunnen ingrijpen, als we maar….. (en dan volgt er een lijstje met randvoorwaarden).

De behoefte aan voorspellers bereikt inmiddels ongekende hoogtes. Zij bieden de sommetjes, de trends, de modellen, de extrapolaties; zij bieden houvast, richting en duiding. Ook in deze populatie zien we 2 subgroepen : we hebben de glazen bol kijkers en wichelaars die maar wat cryptisch en magisch oreren. En we hebben de deskundigen, de onderzoekers. Die nemen in deze crisis een prominente plaats in binnen beleid en politiek en in de opinievorming. Of de voorspellingen altijd kloppen is maar zeer de vraag. maar wat ze zeggen snijdt hout, levert input voor beleid en voor het maken van keuzes (per definitie op basis van onvolledige informatie).

In algemene zin blijft het probleem dat de toekomst onvoorspelbaar is, dat zogenaamde voorspellingen pas achteraf worden gedaan. Veel voorspellingen geven alleen maar aan dat iets (zeer waarschijnlijk ) gaat gebeuren, maar hoe en waarom en waar en wanneer precies blijft vaag. Veel voorspellingen zijn simpel, komen zeker uit, maar getuigen verder niet van grote wijsheid: de zon gaat morgen op, de economie gaat op en neer, na crisis volgt herstel.

4. Wijze lessen.

Kijkend naar de toekomst vragen we ons natuurlijk af, wat we kunnen leren van het verleden en van het heden. Veronderstelling is altijd dat we kunnen leren van fouten. Dat is tot op zekere hoogte waar. Maar de denkfout die wordt gemaakt is dat de dynamiek en variatie door de tijd heen groter zijn dan we vaak veronderstellen. Nieuwe situaties worden in grote mate gezien als sterk gelijkend op eerdere situaties. Denk aan de constatering (of mening) dat generaals altijd bezig zijn om de vorige oorlog te winnen: wat ging er fout in de vorige oorlog, dus dat gaan we dan nu anders doen.
Deze redenering leidt ertoe dat het achteraf een koud kunstje is om de mensen die aan het roer stonden en de beslissingen moesten nemen verbaal af te maken. Zij zagen het niet, zij keken verkeerd, zij maakten de verkeerde inschattingen. Terecht natuurlijk dat we scherp blijven, kritisch, maar eigen gelijk halen met allerlei wijsheid achteraf is wel erg makkelijk.

Mooi dus. We zijn nogal subjectief en selectief in onze waarneming. Meer dan we ons realiseren, wordt onze waarneming van het heden bepaald door het verleden, onze beleving daarvan en de waarde die we aan dat verleden toekennen. Net zo goed wordt dat denken bepaald door onze blik op de toekomst, onze verlangens, onze hoop op een betere wereld. Als het zo lastig is om ons een beeld van die geschiedenis te vormen en die historie te begrijpen, als het zo lastig(zo niet onmogelijk) is om de toekomst te voorspellen, al is het maar in scenario’s en waarschijnlijkheden, waar blijven we dan met onze waarneming van het heden ? We blijven het proberen, verre van perfect, het zij zo.

 

Hans Groenhuijsen 14 april 2020.

Deel 1 in de serie naar aanleiding van Corona, verscheen op 30 maart. https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/5622-2/
Deel 2 in de serie naar aanleiding van Corona, verscheen op 4 april. https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/hoe-lang-duurt-een-quarantaine/

Alle andere blogs :https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/