De tijd.
Het is altijd weer die 4e dimensie die ons parten speelt, de TIJD. We denken dat we het verleden kennen, maar komen niet verder dan wat anekdotisch gerommel, we zien vooral wat we willen zien, we vinden bevestiging voor iets wat we op voorhand al vonden. Weliswaar is logischerwijs dat verleden de voorgeschiedenis van het heden, maar dat is het wel. Het heden is een complex ding en veelomvattend; hetzelfde geldt voor dat verleden.
Het heden verklaren uit dat verleden is een hachelijke zaak en per definitie onvolledig. Het heden is verraderlijk, verandert elke seconde, is voor alles en iedereen verschillend. De grote dynamiek overvalt ons regelmatig; we zien vaak 1 of slechts enkele oorzaken van verandering, maar onderschatten omvang en complexiteit, de cumulatie van veranderingen en het tempo daarin.
Denkend aan bijvoorbeeld de klimaatcrisis, zien we niet de points of no return, kantelpunten waarna er geen weg terug meer is, en een ontwikkeling onbeheersbaar wordt. We raken van slag, verward, zoeken duiding en houvast, en vinden dat (denken dat te binden) in dat verleden, dat zogenaamd een stuk rustiger was en in ieder geval min of meer afgesloten. We kunnen het ons gewoon niet voorstellen dat vooral grote veranderingen/disrupties plaats vinden (of juist niet), en we willen het ons misschien niet eens voorstellen ( de struisvogel: ik steek mij kop maar weer eens in het zand).
De kunst van het voorspellen.
Vaak ontleent de voorspelling (de voorspeller) gezag aan het verleden. Dat kan gaan over grote wijze mannen, het kan gaan over vergelijkbare gebeurtenissen uit het verleden (maar vaak is de vergelijkbaarheid uitermate beperkt). Het waarheidsgehalte van een voorspelling kan groter worden als er veel feiten zijn uit het verleden, veel trends, veel “toen dit… en toen dat”.de lijn uit het verleden wordt dan min of meer doorgetrokken, waarmee die vurig gewenste verbinding ontstaat tussen de 3 tijdsdimensies: verleden, heden en toekomst. Extrapolatie kan mooi en nuttig zijn maar als we alleen maar lijntjes doortrekken, zonder te kijken naar onderliggende oorzaken, samenhang en trends dan begeven we ons op dun ijs.
We hebben een paar bijzondere vormen van voorspellen. De self-fulfilling prophecy is een voorspelling die (bedoeld of onbedoeld) uitkomt door de voorspelling zelf. Als we heel hard een crisis voorspellen, gaan we het geloven, handelen er naar, en verspreidt de crisis zich als een olievlek.
Bij de self-denying prophecy is het juist de voorspelling zelf die zorgt dat hij niet uitkomt : ik voorspel een groot gastekort op basis van feiten, neem de juiste maatregelen tijdig en voorkom dus het tekort (enkele uitzonderingen daar gelaten). Dan hebben we nog de self-evident prophecy : de voorspelling ligt voor de hand en komt gewoon uit: morgen gaat de zon op om 7.23 etc.
Regelmatig zien we de doel-voorspelling; we formuleren een doel waar we naar gaan streven, en om onszelf moed in te praten en alles te doen wat maar mogelijk is, voorspellen we een toekomst waarin dat doel bereikt is. Kortom, doel en voorspelling worden met elkaar verward.
In de near-sighted prophecy kijken we niet goed. we zijn vaak niet in staat om te denken in veel variabelen (vandaar dus dat we dat aantal beperken). We kunnen ons gewoon geen grote disruptieve veranderingen voorstellen. Elke verandering en elke voorspelling is dan een voortzetting van het heden, of hooguit een kleine variatie daarop.
En tot slot de hindsight prophecy : je roept achteraf over iets dat al zichtbaar is, dat je het altijd al hebt gezegd, dat je dus goed voorspelde.
Bijziendheid kan nog op een andere manier verstoren door informatie-selectie. We pakken alleen die informatie die beschikbaar is, waar we tegenaan lopen; en we gaan niet op zoek naar informatie die nuttig is bij jouw pogingen om tot een voorspelling te komen. De kans bestaat dat we (bewust of onbewust) alleen die informatie pakken die ons goed uitkomt, die ons oordeel bevestigt.
Wat te doen ?
Een beetje rekenen en sommen maken is prima, extrapolaties zijn interessant. En scenario’s zijn moeilijk maar vaak nuttig om te maken. Het is dan wel aan te bevelen niet alleen verschillende beelden van de 
toekomst te maken, maar ook eens te werken met verschillende beelden en verhalen over het heden en het verleden. We denken ten onrechte dat het verleden een afgesloten iets is, dat volledig en objectief kenbaar is. Maar eigenlijk komen we niet verder dan een beeld/een reconstructie van dat verleden te maken, een onvolledige en subjectieve constructie. In het traditionele scenario-denken worden verleden en toekomst gezien als al vaststaand, bekend, onveranderlijk, objectief kenbaar. De praktijk toont aan dat die veronderstelling niet klopt. Verder zijn ervaringskennis en intuïtie waardevol. Tegenstand en discussie zijn nuttig, vooruit met mate. Het expliciet maken van je (vaak verborgen) aannames en belangen en vooroordelen is een kunst, maar de moeite waard. Sta open voor kritiek, gebruik het als slijpsteen. Probeer altijd breder en dieper te denken in plaats van simpele 1-op-1 oorzaak en gevolg plaatjes
Wat helpt is niet zozeer op zoek te gaan naar de bevestiging van een veronderstelling of voorspelling, de beroemde verificatie, want dat kan betekenen dat je de bekende weg volgt. Het is spannender om op zoek te gaan naar de weerlegging van een veronderstelling, de zogenaamde falsificatie. En wat op zijn minst het leven aangenamer maakt, is dat je jezelf niet al te serieus en perfect vindt.
Dat alles gezegd hebbende, weet ik zeker dat ik gelijk heb, en mijn voorspellingen altijd waar zijn (ook als ze niet juist zijn).
Hans Groenhuijsen, 4 november 2021.
. andere stukjes over voorspellen:
https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/scenarios-in-verleden-en-toekomst/
https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/verleden-rechtvaardigt/
https://www.hansgroenhuijsen.nl/mislukte-voorspellingen-ik-was-mijn-handen-in-onschuld/
https://www.hansgroenhuijsen.nl/de-kunst-van-het-voorspellen/
. Alle artikelen en blogs , zie: https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/
. Wil je in het vervolg wekelijks mijn blog ontvangen ? Meld je aan via “aanvraag artikelen” op
https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/
. Wil je geen mails meer ontvangen, stuur dan even een bericht aan hans@hansgroenhuijsen.nl.
©alle rechten voorbehouden Hans Groenhuijsen, 2021.