Voorspellen is dagelijkse kost. Waarom ? Waarom gaat het vaak fout ?  

Voorspellen in het verleden.

Nostradamus (leefde rond 1550) heeft de reputatie van een groot voorspeller. Hij keek wel erg ver in de toekomst. Voor de jaren rondom 2020 voorspelde hij natuurrampen, epidemie, oorlog en economische crisis (dan zit je altijd goed, denk ik dan). Maar zoals bij veel voorspellers, zijn er altijd mensen achteraf (vaak ook die voorspeller zelf) die er van alles bijhalen om dan maar aan te tonen dat de voorspeller echt gelijk had. En als hij eenmaal gelijk heeft, zal het bij alle andere voorspellingen ook wel kloppen. Tja….

In de loop van de tijd hadden we allerlei hulpmiddelen  bij dat voorspellen : tarotkaarten, de kristallen bol,  het lezen van theeblaadjes of handlijnen of de ingewanden van offerdieren, runenstenen. We hadden en hebben de bekende dobbelsteen of kop of munt. Inmiddels hebben we een scala aan nieuwe technieken: grote wiskundige modellen, algoritmes, kunstmatige intelligentie, statistiek etc. Maar de veelheid en ogenschijnlijke kwaliteit van de gereedschappen leidt vaak niet echt tot verbetering van de voorspellingen. Althans, dat zou je kunnen  concluderen uit het aantal malen dat we er met zijn allen een potje van maken en de plank weer eens goed misslaan.

Waarom voorspellen ?

Een voorspelling geeft kracht en onderbouwing aan een beslissing, het idee dat er over is nagedacht. Het doen van voorspellingen heeft ook een rituele betekenis; geeft iets mystieks aan de persoon die voorspelt en aan  het proces van voorspellen. En rituelen bieden een fundament voor geloof en een vorm van houvast, van grip op de werkelijkheid. Natuurlijk worden voorspellingen vaak gebruikt in de wetenschap, en uiteraard in bedrijfsleven, in de beleggingswereld. Soms zijn het serieuze pogingen om tot een beeld van de toekomst te komen, om voorbereid te zijn, missers te vermijden,  of om een koers te bepalen;  soms zijn het niet meer dan quasi-objectieve beelden waarbij de wens en de eigen binnenzak de vaders van de gedachte zijn. De economie (als wetenschap) kan worden gezien als een gedragswetenschap, waarbinnen allerlei extrapolaties  en voorspellingen richting toekomst worden gemaakt. Daarbij wordt simpel gezegd vaak een truc uitgehaald. Er wordt dan slechts gekeken naar de wisselwerking tussen 2 variabelen waarbij alle overige (ceteris)  variabelen constant (paribus)  worden gehouden. Dat is al moeilijk genoeg, blijkt in de praktijk. Voorspellingen kunnen betrekking hebben op die ene grootse gebeurtenis (ja of nee) maar kan ook met wat meer verfijning en analyse ook gaan over de mate waarin  een (vrijwel) zekere ontwikkeling plaats vindt; we hebben het dan vaak over prognoses.

Een paar voorbeelden.

Zal de zeespiegel hier stijgen met 1 meter (dachten we in 2014) of met 1,2 meter of zelfs met 2 meter(beeld 2021). Stijgt de temperatuur met  minder dan de fataal geachte 2 graden  rond 2100 of schieten we daar doorheen ? De 1,5 graad stijging verwachtten we nog geen 10 jaar geleden rond 2040, maar inmiddels wordt dat 2030. Over Corona zijn bibliotheken vol geschreven. Een voorbeeld van onderschatting, niet weten,  niet kunnen/willen weten, teveel onzekerheden, vooringenomenheid, discussie over (alternative) facts, discussie over wat je moet meten en hoe, en over wat je moet doen. En natuurlijk vindt iedereen van zichzelf dat hij/zij gelijk heeft.

En even naar de wereld van autootjes.

Gaan we in 2021 rond de 400.000 nieuwe auto’s verkopen, of toch 380.000 (denken we in Q1) of toch 335.000 (denken we in Q3) ? Een kwestie van slechte voorspellers en verkeerde sommetjes of van grilligheid van een markt, tekorten in onderdelen, lange levertijden, aarzelende consumenten ?
Wordt sharing/autodelen heel groot ? dat dacht Morgan Stanley 5 jaar geleden met een voorspelling dat misschien wel 6% van het wagenpark in de VS lekker gedeeld zou worden. Nog even niet, zeggen velen nu. Soms zelfs met de voorspelling (en hoop) dat het nooit zal doorbreken. Maar: wat als …? Verschuiving in kosten van de auto (vast en variabel en TCO), de auto de binnenstad uit, een drastische afbouw van de benutting van openbare ruimte voor wegen en parkeren, dan toch de consument voor wie die auto een ding is geworden ? Is ADAS een “game changer” ?
Gaat de EV het alsnog worden of  is die tot mislukken gedoemd ? Gedoe over laden, kosten, waterstof, emotie ? of wordt succes van die EV fiscaal en door wetgeving  afgedwongen ?

Zo zien we dat voorspellen allerlei vormen kan aannemen. Het kan gaan om een voorspelling op grond van feiten uit het verleden, interpretaties daarvan, veronderstellingen, hypotheses en een complex aan variabelen. Door daar verschillende waardes aan te geven, kunnen redelijke prognoses worden  afgegeven  met allerlei kanttekeningen en foutmarges. En we zien voorspellingen zoals in het begin genoemd. Met weinig of geen feitelijke onderbouwing, met veel show en magie, quasi-objectieve feiten (de stand van een rijtje sterren etc.).

Voorspellen is emotie.

Rationaliteit is vaak ver te zoeken. Veel van dat voorspellen is dus vooral symbolisch, ritueel, subjectief. Maar ook de meer rationele benadering van voorspellen kent zijn
irrationaliteit. De complexiteit wordt ontkend, alles wordt een simpele som. We zien wat we willen zien en al eerder zagen, altijd onvolledig dus. We beginnen niet blanco maar hebben al een beeld, soms zelfs een plan dat we verpakken als voorspelling en dus uit moet komen. Als een voorspelling niet uitkomt, ligt dat nooit aan onszelf en onze kunde, maar zat er in de buitenwereld ergens even iets dwars, of iets onvoorspelbaars.  We relativeren voor de show onze eigen voorspelling (zodat we nooit achteraf fout moeten bekennen). Als de voorspelling van een ander afwijkt van de jouwe, dan ligt dat aan die ander en zijn  gebrekkig talent en kennis maar staat jouw verhaal als een huis. En daarmee hebben we in de basis het gedoe rondom alternatieve waarheden, samenzweringen, alternative facts, en loopgravenoorlogen.

Gevaar ?

Is het allemaal zo erg ? Ja, als je bedenkt welke beslissingen allemaal worden genomen op basis van verkeerde voorspellingen en prognoses. Nee, omdat ook zonder die voorspellingen  er beslissingen worden genomen die misschien net zo vaak fout zijn. Maar als (zogenaamde) voorspellingen worden gebruikt voor bewuste manipulatie, eigen belang etc. dan zitten we wel op een verkeerde weg. Vaak zijn voorspellers geen voorspellers maar pakken ze cijfers van gisteren en vandaag (dat was een week geleden nog toekomst namelijk).

Als je zelf al faalt met je voorspellingen, dan verkeer je in goed gezelschap. Politici, economen,  CEO’s, legeraanvoerders, en andere types slaan de plank vaak mis. Veel consumenten doen dat, marktonderzoekers, analisten, beleggers, gokkers.

Volgende week deel 2 over “Voorspellen en de vierde dimensie” : tijd bedriegt ons, en we bedriegen onszelf.

Hans Groenhuijsen, 27 oktober 2021.

 

. Zie andere artikelen over dit onderwerp:

https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/scenarios-in-verleden-en-toekomst/

https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/verleden-rechtvaardigt/

https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/deel-5-corona-voorspellingen-en-scenarios-papier-is-geduldig/

https://www.hansgroenhuijsen.nl/mislukte-voorspellingen-ik-was-mijn-handen-in-onschuld/

https://www.hansgroenhuijsen.nl/de-kunst-van-het-voorspellen/

. Alle artikelen en blogs , zie: https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/

. Wil je in het vervolg wekelijks mijn blog ontvangen ? Meld je aan  via “aanvraag artikelen” op
https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/

 

. Wil je geen mails meer ontvangen, stuur dan even een bericht aan  hans@hansgroenhuijsen.nl.

. ©alle rechten voorbehouden Hans Groenhuijsen, 2021.