De markt is niet perfect, de mens ook niet.

Dit is deel 3 in een reeks over welvaart en welzijn, problemen en oplossingen, markt en economie. En uiteindelijk over ons, over mensen, over deze wereld.

1. Is die markt perfect ?

Francis Fukuyama kondigde zo’n 30 jaar geleden al de overwinning aan van de liberale democratie, waarin dat klassieke marktmechanisme zo’n dominante positie inneemt.(Francis Fukuyama, econoom en politicoloog, “The end of history and the last man”, 1992). Het was de overwinning als de volmaakte maat-schappelijke ordening op allerlei andere ordenings-principes zoals communisme, fascisme, absolutisme etc. De werkelijkheid is sinds 1990 een andere. De natiestaat lijkt aan een opmars bezig, autocratische systemen en leiders zetten de bijl aan de voet van de democratie. We weten al lang (ook voor Fukuyama) dat die markt verre van perfect functioneert. Zo lang die markt gaat over grote aantallen transacties in een redelijk transparante situatie, dan kunnen we nog spreken van een soort “perfect competition”; niet ideaal misschien maar de markt zorgt voor de ontmoeting van vraag en aanbod, voor de totstandkoming van een prijs, voor een soort evenwicht. En we weten al heel lang dat er een andere partij nodig is die soms alleen maar marktmeester is in een wereld die verder wordt geregeerd door “the invisible hand” maar soms ook 1 of meer stappen verder zet: een stevige overheid en politiek die regelmatig het spel, de regels en het speelveld bepaalt; soms schiet dat door naar een extreem, communisme of fascisme etc.

Even simpel gezegd: we hebben een overheid , de politiek, die keuzes maakt, reguleert, stimuleert of afremt. En het is prettig als we dat doen binnen een democratisch bestel, met een scheiding der machten (de beroemde Trias Politica), een stevige grondwet, en een zeker besef van normen en waarden. Zo had en heeft Fukuyama dan toch nog steeds een beetje gelijk.
Terug naar die grote opgaven, die grote vraagstukken, waar we mee aan het werk moeten. Te denken valt aan klimaat, energietransitie, de ecologische crisis, biodiversiteit. Of nog lastiger :
een alles verbindende systeemcrisis. Daar zien we dat de markt niet of nauwelijks een oplossing biedt. Waarom niet ?

2. De (im)perfecte mens.

Laten we maar eens beginnen met de mens zelf. Ik denk niet dat de mens van nature geneigd is tot het kwade (Calvinistisch artikel), maar evenmin uitsluitend tot het goede. De mens is in die zin een vat vol tegenstellingen. Hij denkt en doet soms goed en soms kwaad. Waarbij zich overigens nog het probleem voordoet, dat het vaak niet helder en eenduidig is wat goed is en wat kwaad.
We hebben als mens nog wel wat weeffoutjes. We zijn meesters in het nastreven van eigen belang in plaats van de betere gemeenschappelijke oplossing; het beruchte prisoner’s dilemma dus.
Friezen geloven kort maar krachtig in : “wolle is kinne” maar zo eenvoudig ligt het niet. We willen wel maar kunnen niet, en laten vervolgens die wil maar voor wat het is.

We hebben een probleem met onzekerheid. Dat maakt angstig, het opent de behoefte aan houvast. Maar daarbij letten we vaak wat minder op wat dat houvast eigenlijk inhoudt.
En dat kan betekenen dat we, puur uit behoefte aan houvast en “erbij horen”, vrolijk kwispelend achter onwaarheden en foute denkbeelden gaan aanlopen. Angst en zorg zijn vaak slechte raadgevers; een negatief vooruitzicht leidt tot verkeerd, zelfs risicovol, gedrag, een soort fatalisme. De mens maakt zich vooral zorg over de kans op verlies, en ziet minder het vooruitzicht op winst, verheugt zich minder over het goede dan dat hij bezorgd is over verlies. We denken dat we kunnen voorspellen maar komen niet verder dan wat wijsheid achteraf. En kijkend naar de toekomst zien we vaak grote extreme veranderingen, terwijl de realiteit vaak een stuk gematigder is.

Het woord “systeem” is een term die vaak wordt gebruikt als het gaat over de oorzaken en oplossingen van de grote uitdagingen waar we voor staan: alles hangt met alles samen. Maar dat woord vertroebelt ook regelmatig. Met dat woord willen we aangeven dat we niet wat kleine losse probleempjes hebben op te lossen, maar dat het systeem zelf aan een grondige revisie toe is, positief en ambitieus bedoeld. Nou, dat trekt geen volle zalen. Dat is voor veel mensen wel erg woest en veelomvattend. Het roept weerstand op, wantrouwen jegens die systeemdenkers. We schieten al snel in het defensief: kom kom, het valt allemaal wel mee (net als die vorige keer), komt tijd komt raad, “ze” vinden er wel wat op. Met als gevolg dat er niets gebeurt, niet aan dat systeem en niet aan de kleinere problemen.

In de volgende blog aandacht voor de tekortkomingen in dat veelgeprezen marktmechanisme.

Hans Groenhuijsen, maart 2020.

Eerder verschenen:
Deel 1 : prijs is wat je betaalt, waarde is wat je krijgt.      https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/prijs-is-wat-je-betaalt-waarde-is-wat-je-krijgt/
Deel 2 : de markt: is het de oplossing of het probleem ? https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/de-markt-is-het-de-oplossing-of-het-probleem/

En verder een groot aantal blogs op   https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/