de domino theorie.

1. De Domino theorie.

De Dominotheorie: als er 1 steen valt, dan vallen ze allemaal (tenzij je de steentjes niet helemaal goed neerzet). Dat geldt letterlijk voor de trits steentjes, en dat geldt ook figuurlijk. De beeldspraak is ijzersterk: de term “domino” is kort maar krachtig, er zit een spelelement in. Dat kan je met wat fantasie toepassen op de ontwikkeling van een bedrijf of sector, op het verloop van beurskoersen en de beursindex. Beroemde illustratie is de Amerikaanse buitenlandse politiek na de 2e wereldoorlog. De angst voor het communisme zat er diep in. Overal leken de communisten aan de winnende hand: in Azië, in Zuid-Amerika, maar ook in West- en vooral Zuid-Europa (Italië, Frankrijk, Griekenland). Conclusie was niet dat er in al die landen wellicht goede redenen waren waarom dat communisme een aantrekkelijk alternatief leek. In die zin was voor de politici en militairen in die tijd deze dominotheorie niet eens een voorspelling maar zagen ze het onder hun eigen ogen gebeuren: landen die ten prooi vielen aan het communisme. Of misschien nauwkeuriger; ze dachten dat ze het zagen, ze zochten en vonden een bevestiging van een beeld dat zich in het brein had vastgezet.

2. De voorspelling maakt zichzelf waar.

Conclusie was eerder dat de (door de communisten ook luid verkondigde) Internationale aan een zegetocht bezig was; als er één land valt voor dat rode gevaar, dan ontstaat er een kettingreactie waarbij het ene na het andere land valt. Dat heeft tot nogal wat kunstgrepen, staatsgrepen, machtsovernames en (para)militaire acties en geheime operaties geleid met de Vietnamoorlog als triest dieptepunt. Met enige fantasie zou je kunnen stellen dat de dominotheorie niet die kettingreactie wist te voorkomen, maar zelfs deels aanwakkerde: landen die er op gebrand waren om baas in eigen land te blijven en de Amerikaanse imperialistische grootmacht (het Kwaad) buiten de deur te houden, en de toevlucht zochten tot het communisme, de gewapende strijd en de krachtenbundeling (met afwisselend China of de Sovjet Unie als de grote sponsor). Daarmee heb je eigenlijk een wonderlijke paradox te pakken: Amerika zag dat Rode gevaar; landen waar dat gevaar bestond, zagen in die dreiging reden om dat communisme (of wat daar op leek) te omarmen; waarmee vervolgens Amerika een reden had om te zeggen : zie je wel, we gaan er tegenaan. Een onbedoelde selffulfilling prophecy gaat een eigen leven leiden.

3. Voorspellen blijft een schone zaak.

Dat voorspellen en herhalen blijft glad ijs. We zien dit ook als we kijken naar hoe er in het verleden naar de toekomst werd gekeken, hoe de voorspelling op moment 1 over de wereld op moment 2, niet bleek te kloppen als we op moment 2 waren aangeland. Dat zien we met de grootse voorspellingen over het einde van de wereld, dat zien we macro met voorspellingen over economische groei, opwarming van de aarde, en dat zien we micro in de ontwikkeling van een bedrijf, een gemeente, de groei van Schiphol, de ontwikkeling van begrotingstekort of overschot.
We zitten er dus vaak gewoon naast. Deels omdat we dat verleden niet goed (kunnen) kennen en dus niet scherp in beeld hebben, deels omdat we in het heden het zicht helemaal kwijt zijn en leven bij de waan van de dag. En deels omdat die toekomst met al zijn complexiteit en afhankelijkheden veel grilliger is dan we ons kunnen voorstellen, en deels omdat we met een vooropgezet idee over hoe die toekomst er uit zal zien, gaan zoeken naar feiten en halve waarheden die dat idee ondersteunen.

4. De manager als waarzegger ?

Managers zijn gewone mensen. Daardoor en omdat hun werk dat vaak vraagt wagen ze zich aan voorspellingen. En ook voor deze voorspellingen geldt dat je ze met een flinke korrel zout moet nemen. Helemaal onzin is het niet natuurlijk. Vaak worden prognoses gemaakt, een verhaal over hoe iets zal gaan; daarbij gebruiken we al die instrumenten die ik in een vorig artikel al noemde, bijvoorbeeld statistiek en extrapolatie. Voorspellen klinkt al wat ambitieuzer: aankondigen wat er gaat gebeuren. En als waarzegger zeg je niet alleen iets over de toekomst maar onthul je de waarheid, breng je het verborgene aan het licht; niet echt iets voor managers lijkt me. Vaak gaat het bij die prognoses en voorspellingen om het maken van een enigszins logisch en plausibel verhaal, vaak niet met die ene uitkomst maar met een aantal mogelijke uitkomsten. Mooi, dan zitten we dus in dat intelligente scenario-denken. Vaak gaat het om een verhaal dat verbindt en richting geeft. De waarde zit dan niet zozeer in de juistheid van de voorspelling maar in de impact van de voorspelling op de voorspellers en hun “volgelingen”. Daarbij blijft het wel oppassen. Er wordt nogal eens gegoocheld; dingen worden wat door elkaar gehaald. Wat een doel is wordt geleidelijk een voorspelling (waarbij logischerwijs wordt gedacht dat die voorspelling gaat uitkomen en dus het plan per definitie succesvol is). Wat eigenlijk een droom is, wordt gepresenteerd als voorspelling (of juist omgekeerd); alweer twee heel verschillende dingen. Waar eigenlijk een plan nodig is, doen we het af met een voorspelling. Het woord “plan” suggereert structuur en veel denkwerk, het woord “voorspelling” heeft iets geloofwaardigs en maakt die toekomst minder onzeker.

5. De toekomst voorspellen, de toekomst maken.

En tot slot : nadenken over de toekomst (en heden en verleden) is een schone zaak, is nuttig. Proberen wat grip te krijgen op die toekomst is prima, maar maak er geen potje van. Dromen is prima, werken aan de vervulling ervan is nog mooier. En probeer van daaruit die toekomst niet te zien als iets dat in de sterren staat geschreven, als iets dat vaststaat en jou maar overkomt.
Bedenk dat je die toekomst, soms maar een beetje, zelf kunt maken. Denk aan die rij dominostenen : ben jij degene die die rij stenen neerzet ? die bepaalt hoe die rij komt te staan ? ben jij degene die de eerste steen een zetje geeft ? Managen en ondernemen als een spel, het moet niet gekker worden, wel leuker.Hans Groenhuijsen, februari 2020.

Zie eerdere artikelen over:
. “mislukte voorspellingen” ,  https://www.hansgroenhuijsen.nl/5549-2/

. “de kunst van het voorspellen”  https://www.hansgroenhuijsen.nl/5539-2/

Voor alle blogjes en stukjes, zie https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/

 

Je kunt je ook inschrijven op mijn site. Dan ontvang je mijn stukjes automatisch in je mail:
https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/