In beschouwingen over de Oekraïne, Rusland, de USA en Europa, over hoe we tot een oplossing komen, wordt regelmatig verwezen naar de Cuba-crisis. Kort: de USSR plaatste in het najaar van 1962 ballistische raketten met nucleaire lading op het eiland Cuba, ongeveer in de achtertuin van de USA, waarmee de Sovjet-Unie een groot deel van de USA kon bestrijken. Twee weken lang zat de wereld in spanning.

Je vraagt je af hoe het gedurende deze twee weken crisis ging, in Washington en Moskou. Wie waren de spelers, wat waren de overwegingen, de alternatieven,  de keuzes. Was het een ultiem spel ? En was men bezig met het probleem, met het proces, met het nemen van beslissingen of met oplossingen ? Was het een case op zich of werd sterk gekeken naar andere strategische overwegingen : laten zien wie de sterkste was, een show van militair nucleair overwicht, diepere psychologie ?   De VS overwoog twee opties: een zeeblokkade of een luchtaanval op Cuba (mogelijk gevolgd door een invasie).  Het besef was sterk dat de USA  iets moest doen, al was het maar om de ander te overtuigen dat je niet zou uitwijken (de Chicken Game dus). De Sovjet-Unie had als opties: terugtrekking van de wapens, of ze laten staan. En dit spel met twee partijen met ieder twee opties deed de wereld een beetje de adem inhouden.

 

The Chicken Game

Amerika is de winnaar ?

De eerste matrix laat het probleem in volle omvang zien. De uitkomst was en is helder: de US blokkeerde Cuba en kletterde met de wapens, de USSR trok de raketten terug. Of is het toch minder helder dan dat ? Lagen beide landen op “ramkoers” en speelden ze het bekende spel “chicken” (bekend uit talloze speelfilms, o.a. Grease): 2 jongens, ieder in een opgevoerde gepimpte auto, rijden op een smalle weg hard op elkaar in met de ultieme vraag: wie wijkt uit en is de sukkel (chicken)?  Zo eenduidig was het allemaal niet. De twee landen maakten niet tegelijkertijd die ene definitieve keuze, los van de (keus van de) ander.  Het probleem met de matrix is bovendien dat het compromis (linksboven)  niet stabiel is,  omdat elk van de partijen de neiging heeft uit te wijken naar een meer oorlogszuchtige (en betere) strategie. Veel meer werd er in de praktijk sequentieel gekozen met de optie om naar een andere/volgende keuze uit te wijken: geen alles-of-niets keuzes, maar alternatieven overwegend, inschattingen makend. Kennedy kondigde een blokkade af, en hield de optie open van een luchtaanval. Dean Rusk, Secretary of State, omschreef het, in lijn met de beelden van de chicken game en van de Staredown (bij boksers) als volgt : “We’re eyeball to eyeball, and I think the other fellow just blinked”.

        The Alternative : Opties openhouden.

Kennedy laat dit ook zien door een opheffing van de blokkade en van de dreiging tot invasie af te zien in ruil voor terugtrekking. Tegelijk wordt serieus een volgende stap overwogen in het Witte Huis: een luchtaanval. JFK zelf waarborgt dat er meerdere alternatieven op tafel komen, naast die voor de hand liggende weg van direct gewapend ingrijpen. Maar er waren twijfels: niet alleen in militaire zin maar ook op een ander front. De VS was terughoudend omdat een luchtaanval, terwijl de USSR al zou beginnen met terugtrekken van de raketten, als een ernstige overreactie zou worden gezien in de wereld, een “dishonourable action” aan de zijde van de VS. Robert Kennedy stelde dat een snelle aanval op Cuba zou worden gezien als een omgekeerd Pearl Harbor (de frontale  aanval van Japan op de Amerikaanse marinebasis in december 1941), nog steeds ervaren als “een smet op de naam van VS in de bladzijden van de geschiedenis”. Llewellyn Thomson, een Kennedy-adviseur en voormalig ambassadeur in Moskou, suggereerde dat Krushchev (partijleider, de baas in de USSR) zich in het nauw gedreven voelde en niet (echt) kwade bedoelingen in de zin had. Een interessante observatie op zich maar ook in algemene zin van belang: Thomson  gaf inzicht in de mogelijke overwegingen aan Sovjetkant maar veranderde ook het perspectief van de abstracte Russische vijand naar het persoonlijke  individuele niveau van de Russische partijleider.

Spindoctors.
En over “dishonourable” gesproken: Krushchev  worstelde natuurlijk ook met een imagoprobleem, voor de USSR maar zeker ook voor hemzelf. Hoe dit verhaal te verkopen. Natuurlijk meldde Krushchev thuis dat hij de blokkade had weten op te heffen, Cuba gevrijwaard was van een invasie en bovendien de VS in ruil ook nucleaire raketten had opgeruimd die de Sovjet-unie rechtstreeks bedreigden. De VS had namelijk ingestemd met de ontmanteling van een aantal raketten die opgesteld stonden in Turkije.  Deze ontmanteling zat waarschijnlijk al in de planning (veroudering, politiek klimaat ) dus het was een makkelijke concessie voor de VS, maar politiek gezien van betekenis voor de USSR. De matrix  “the alternative”  (zie hierboven) laat wat meer ruimte zien, wellicht een mooie en adequate beschrijving van wat er gebeurde in oktober 1962 maar het verklaart nog steeds niet echt waarom dit nu uiteindelijk de uitkomst was. De pijltjes volgend, is elke optie instabiel omdat er altijd een partij is die een onmiddellijke prikkel heeft om te verkassen naar een volgende optie.
De USSR wil van (3,3)  naar (1,4) de US van (1,4) naar (4,1), de Russen vervolgens weer van (4,1) naar (2,2) en tot slot de VS van (2,2) naar (3,3). Wat “spelers” eigenlijk deden, is een beetje vooruitdenken; ze kijken niet alleen naar de directe gevolgen van hun actie en beslissing maar ook naar tegenacties en de consequenties daarvan etc. Partijen maken meerdere (volgtijdelijke) calculaties en afwegingen, de strategische analyse wordt wat opgerekt in de tijd. Net echte mensen, die politici.

Misschien kunnen we nu iets leren van de Cuba-crisis, al is het maar dat we van het verleden meestal niet zo veel kunnen leren. Het zet ons aan tot nadenken, dat is al heel wat.

Hans Groenhuijsen,  12 maart 2022

afbeelding :www.maken.wikiwijs.nl  Krushchev en Kennedy in 1962 : met de hand aan de knop in een wedstrijdje arm wrestling. Wie is de sterkste, wie wint er ?

. Eerdere blogs in https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/strategieen/ over scenario’s, dilemma’s,
  de kracht van het verleden in relatie tot het Oekraïne conflict:
  https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/scenarios-in-verleden-en-toekomst
  https://www.hansgroenhuijsen.nl/4fields/het-prisoners-dilemma-de-leugen-van-de-winwin/  
  https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/verleden-rechtvaardigt/

. Alle artikelen en blogs , zie: https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/

. Wil je in het vervolg wekelijks mijn blog ontvangen ? Meld je aan  via “aanvraag artikelen” op
   https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/

. ©alle rechten voorbehouden Hans Groenhuijsen, 2022.

T                06-52 58 95 85
M              hans@hansgroenhuijsen.nl
I                 https://www.hansgroenhuijsen.nl
Link           https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/