Crisis? What crisis?  (Supertramp,  LP,  1975).

Over problemen en oplossingen.

1.      Door de bomen het bos niet zien.

Het zijn barre tijden. We worden overrompeld door een breed scala aan problemen. We zien al snel door de bomen het bos niet meer, raken in verwarring, en wenden ons maar af. Bovendien zal het allemaal wel meevallen, vinden “ze” er wel wat op, en is technologie onze reddende engel. Maar toch… die problemen blijven knagen. Wij burgers zijn er goed in om elk probleem te reduceren tot het formaat van een postzegel, van onze eigen achtertuin. En roepen vervolgens dat het een schande is, niet eerlijk, een aantasting van onze vrijheid. De politiek handelt schizofreen. Aan de ene kant wordt met grote woorden gesproken over deze samenleving, toekomstbestendig, een betere wereld. Maar tegelijk hakt de politiek de grote vraagstukken van deze tijd in mootjes, in hapklare brokken. En worden vervolgens deze kleine problemen stuk voor stuk opgelost. Daarbij zijn het vaak schijnoplossingen, met een hoog symbolisch gehalte. Maatregelen zijn vooral bedoeld om de onmacht te camoufleren, quasi daadkracht te laten zien (dit is heel ernstig, dit heeft topprioriteit, we zijn er dagelijks mee bezig), en iedereen koest te houden in de Kamer, in de coalitie en in de samenleving: we pakken niet alleen de boeren en de bouwsector, maar met die 100 km. spreiden we de ellende over de hele bevolking. Niet echt productief om die maatregelen tegelijkertijd af te serveren als noodzakelijk kwaad, als aantasting van onze veelgeprezen vrijheid etc. Daarmee geeft de politiek aan dat al die maatregelen eigenlijk een beetje onzin zijn, maar nu eenmaal nodig zijn omdat de rechter of Brussel dat afdwingt.

2.      Systeemprobleem.

Het lijkt zo’n logische en vooral werkbare optie: pak problemen stuk voor stuk aan, werk met deeloplossingen (die dus per definitie niet perfect zijn), houd het tempo erin. Maar het wordt steeds meer zichtbaar dat allerlei vraagstukken en problemen samenhang vertonen, en oplossingen dus vervolgens ook een zekere samenhang moeten hebben. Samenhang kan zich op verschillende manieren manifesteren: door probleem A op te lossen kan probleem B worden meegenomen en worden opgelost, het oplossen van A is een randvoorwaarde voor het oplossen van B. Zo ontstaan er “ketens” van problemen en oplossingen. Een simpel voorbeeld: om allerlei redenen (vooral CO2 uitstoot) willen we elektrische auto’s; daarvoor hebben we laadinfra nodig en vooral elektriciteit; die moeten we bij voorkeur groen opwekken. En die elektriciteit kunnen we in een batterij stoppen of gebruiken om grootschalig waterstof te maken. Elektriciteit kunnen we maken uit wind (op zee), of uit zon (grote zonnepaneelparken in de Sahara?). Te mooi voor woorden ? misschien. Want die samenhang kent nog een andere dimensie en die zit ons in de weg. Soms staat een oplossing van het ene probleem in de weg bij het oplossen van een ander probleem, of erger nog: veroorzaakt een nieuw probleem. We zijn vaak heel bedreven in het bedenken van deze situaties. Weer rond die elektrische auto: batterijen (en de auto als geheel) veroorzaken bij productie en end-of-life veel vervuiling, elektriciteit wordt opgewekt met smerige kolen en gas, het elektriciteitsnet wordt te zwaar belast etc. De kans dat we al met al toch met teveel auto’s blijven zitten en teveel kilometers maken, is groot.

En dan het magische woord: SYSTEEM. Alle problemen die op ons af komen (en waarvoor we vaak al decennia onze ogen sluiten overigens), vinden hun oorsprong in het systeem, in onze manier waarop we leven, de economie organiseren. We zijn weggedreven van onze oorsprong, vervreemding slaat toe.  Dat woord “systeem” verwijst niet (alleen) naar een soort technische constructie, naar een geheel van actie en reactie en relaties. Maar het verwijst zeker ook naar onze manier van leven, wonen, werken, de inrichting van ons economisch handelen en  van onze maatschappij. De voortbrenging van goederen is volstrekt lineair geworden, terwijl ooit die economie vooral cyclisch was georganiseerd. Uitputting is het gevolg aan de bron (grondstoffen) en bij de “uitlaat”, grenzeloze vervuiling. De wereld, deze aardbol en elke volgende generatie betaalt daarmee in zekere zin de prijs voor de nalatigheid van vorige generaties. Willen we dus echt verbeteren, dan moeten we dat systeem aanpakken, zou dan de conclusie moeten zijn, maar dat is een helse operatie die (te) lang gaat duren. Maar we kunnen een begin maken. Dat veronderstelt wel enige visie (quote Rutte: visie is als een olifant die voor je staat; hij ontneemt je het zicht op de wereld).

Een zwaar woord: visie. Maar ook een woord dat inspiratie en energie uitdraagt en richting geeft.

 

Hans Groenhuijsen, november 2019.

Voor meer artikelen/blogs over innovatie, klimaat, een betere wereld, zie https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/. Daar kan je je ook abonneren op (gratis) toezending per mail van volgende blogs en artikelen.