Deel 8 Corona : Creative destruction.
1. Creatieve destructie.
We horen de laatste tijd weinig van “creatieve destructie”, disruptie en innovatie. Het werd (en wordt) als een logische en onvermijdelijke eigenschap van het marktmechanisme, van het kapitalisme, gezien dat bedrijven (en landen) af en toe onderuitgaan. Ze zijn lui geworden, teveel vet op de botten, ze missen de aansluiting op de markt, ze worden overbodig door nieuwe technologie etc. Na deze wat sombere constatering volgt dan altijd de blijde boodschap : er komen nieuwe spelers, het wordt nog mooier en nog beter, welvaart gaat er macro verder op vooruit. Het is bijna een natuurwet : ontstaan, opkomst en groei, stagnatie, neergang, einde. Een soort seizoenspatroon, “the circle of life”. De keerzijde van die “creative destruction” kenden we natuurlijk al langer. Zoals Joseph Schumpeter zelf al zei is creatieve destructie “een koude douche voor het kapitalisme”. Macro gezien mag het allemaal wel logisch zijn, zelfs wenselijk en effectief. Maar op microniveau is er verborgen leed: vernietiging van kapitaal en/of werkgelegenheid, verschuiving van productie naar andere landen, frictie tussen wat die nieuwe spelers nodig hebben en wat de (arbeids)markt biedt. Juist deze micro overwegingen tellen zwaar mee, vaak in combinatie met emotie en retoriek. Zelfs een systeemfunctie van een bedrijf of van een sector kan wegvallen/overbodig worden, of worden overgenomen door een andere speler (maar misschien wel uit een ander land met weer eigen belangen etc.).
2. Bedrijven in soorten en maten.
Maar terug naar de situatie nu : hoe moeten we nu de (dreigende) ondergang zien van grote aantallen bedrijven? Is het “dor hout”, sowieso tijd dat die onderhand verdwijnen ? Zijn het op zich nog kansrijke levensvatbare bedrijven die na een crisis (whenever) weer opbloeien ? Of zijn het bedrijven die weliswaar levensvatbaar zijn, maar in een nieuwe wereld geen plaats meer hebben ? Waarbij we die nieuwe wereld gemakshalve maar even definiëren als : nieuwe economische orde, groen, duurzaam, de menselijke maat, als een stevige correctie van het wat versleten neoliberale gedachtegoed. En is het dan dus niet veel zinvoller om juist te gaan investeren in nieuwe bedrijven, nieuwe activiteiten, nieuwe business modellen ? De voorstanders zullen roepen dat je juist dit moment moet gebruiken voordat we weer in de oude groef blijven hangen, dat nu op de rem staan en restauratie van het oude, een grote belemmering gaan vormen in het ons aanpassen aan een “nieuw normaal” of aan een nieuwe wereld. Tegenstanders roepen dat dit een te snelle en vooral risicovolle stapeling wordt van crises en veranderingen. In essentie het verschil tussen “het oude normaal” dat onderhand nogal abnormaal is, en een “nieuw normaal” dat voorlopig nog wel bijzonder zal blijven.
3. Vernieuwen of restaureren ?
Het zal in de praktijk wel een mix worden lijkt me. De signalen uit den Haag duiden daar ook op: deels houden wat we hebben, en deels innoveren (Wiebes) Maar het ligt redelijk voor de hand om te veronderstellen dat we vooral met conventionele middelen de conventionele economie op de been gaan houden; creatieve destructie, spontaan of een handje geholpen door de overheid, zal niet snel de populariteitsprijs winnen. Het draait voor velen om : behoud van werkgelegenheid in eigen land, het behoud van bedrijven met een systeemfunctie, het terughalen van essentiële activiteiten uit de rest van de wereld naar de eigen polder, het (ogenschijnlijk) bewaren van de rust en stabiliteit, het op korte termijn verzachten van de pijn.
Het is lastig dat beproefde recepten zo slecht werken. We groeiden op met Keynes, maar langs zijn route de economie stimuleren is een lastige zo lang het de aanbodzijde van de economie is die in het slot is gevallen door o.a. stagnatie in de aanvoer In die zin is de Corona-crisis een moeilijk geval. We groeiden, deels, op met een verzorgingsstaat die aan het einde van de 20ste ten grave werd gedragen. En we groeiden deels op met het neoliberale gedachtegoed, dat nu tegen zijn grenzen aanloopt. Een ideologie bovendien die een beetje het ene predikt en het andere doet : vrije markt versus dominantie en manipulatie; vrijheid van de ene ten koste van de vrijheid van de ander; internationale/ globale concurrentie versus benepen, nationalistisch, eigenbelang en denken op het formaat van de eigen postzegel; de overheid op afstand versus een overheid als loket, last resort en flappentap.
4. optimisme of “hoop en realisme” ‘?
Wat willen we en wat gaan we doen ? WIJ dus, en niet alleen ZIJ (de politiek, de economen, de denktanks en wat dies meer zij). Het is geen (of niet alleen) een kwestie van sommetjes en modellen, van dagkoersen en prognoses. Het gaat over die crisis, en het gaat vooral over de inrichting van de samenleving in het post-Corona tijdperk. Over hoe wij daarin acteren. Over een overheid die alleen corrigeert en wat faciliteert met praktische oplossingen, of stuurt en ingrijpt ? Over ideologie, over de rol en bijdrage van technologie, over de verdeling van welvaart en welzijn en macht ? Creatieve destructie is dan niet zoals Schumpeter aangaf een logische en noodzakelijke stap naar een volgende fase in het kapitalisme, maar meer de opmaat naar een andere wereld. Vraag is of Joseph het daar mee eens zou zijn. En dus gaat het over meer dan “just the economy” zoals campagnemedewerkers van Clinton suggereerden in 1992.
Hans Groenhuijsen, 11 mei 2020.
Voor alle stukjes over een betere wereld, en voor 7 eerdere stukjes over “Corona”, zie:
https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/
Voor alle andere, meer dan 200, stukjes, zie : https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/