Pest, pokken, griep, HIV ? Covid is de kampioen (deel 11 in de Corona-serie).

 

Het blijft een indrukwekkende reeks pandemieën. De pokken(16de eeuw), de Spaanse griep en HIV 20ste eeuw) en de absolute kampioen, de Pest (14de, 17de, 18de en 19de eeuw).Het is te hopen dat het Covid-19 virus geen inspiratie ontleent aan het frequente bezoek van de Zwarte Dood, de Pest dus.
Is Corona “gewoon” een virus of het startsein voor “The Great Reset” ? (World Economic Forum juni 2020). Is, anders gezegd, Corona “de kampioen van alle pandemieën ? (afbeelding World Economic Forum, www.we.forum.org) 

1. Corona is veel meer dan een virus.

Direct vanaf begin 2020, toen Corona hier nog een ver-van-ons-bed show was, werd het niet als een op zichzelf staand fenomeen beschouwd. Het raakte direct vol de economie in al haar facetten : productie, werkgelegenheid, cohesie, het systeem als zodanig, internationale handel etc. En direct was daar die politieke dimensie. China maakte er na wat schuchter schuldbewustzijn, gelijk een grote show van. Een reclamefilm voor de partij, en voor Xi in persoon, een verheerlijking van het systeem dat toch zo perfect in staat was om deze pandemie te lijf te gaan, dat natuurlijk in schril contrast zo bleek snel, volgens China, met die failliete Westerse verrotte systemen. En dat virus was binnen no time vervlochten met de grote vraagstukken waar we al langer tegenaan (of omheen) liepen : klimaat, energie, ecologie. Het raakte de fundamentele vragen over economische en maatschappelijke ordening, politieke verhoudingen, de (internationale) rechtsorde en democratische rechtsstaat, globalisering.

2. Zet alles maar op zijn kop.

Voor velen is het helder dat alles op zijn kop moet. Onderliggende gedachtes variëren.Voor velen, binnen en buiten de politiek, is het duidelijk: laten we dan maar gelijk doorpakken als we toch bezig zijn met die crisis. nu we toch al schulden maken (de geldpersen aanzetten) kunnen we beter even doorgaan en gelijk een mooie nieuwe wereld bouwen. Er is bovendien geen tijd te verliezen, grote problemen zijn urgent, en als we niks doen zal blijken dat Corona maar een mini-crisis was vergeleken met de grote rampen die ons nog bedreigen. Het risico bij dergelijk rechtlijnig denken (hoe aantrekkelijk ook als houvast) is dat we de wenselijkheid van verandering verwarren met de waarschijnlijkheid ervan, met de eventuele logica, noodzaak en onafwendbaarheid ervan.
Er zijn mensen die er van overtuigd zijn dat Corona niet een probleem op zich is, niet een symptoom van onderliggende problemen, maar ongeveer in zijn eentje alle wereldproblemen veroorzaakt, dan wel in ernstige mate versterkt. Daar zitten een paar gevaren aan. Om te beginnen het risico dat we alles van alles afhankelijk maken en geen begin en einde zien, dus nauwelijks meer weten waar we moeten beginnen. Tweede gevaar is dat het ook wel lekker is om zo’n virus (en passant heel China) tot de oorzaak van alles te bestempelen, maar vooral de oorzaak te leggen buiten je eigen invloedssfeer. Derde gevaar is dat we gaan denken dat als we Corona en nog wat aanverwante ellende onder de knie krijgen, we weer rustig kunnen gaan slapen. Er is nog een interessante emotie. Het geeft een aangenaam gevoel dat de crisis en de offers die we brengen allemaal niet voor niets zijn; het feit dat we nu op een breuklijn in de geschiedenis staan, een kantelpunt hebben bereikt, maakt dat die crisis en onze eigen ellende dan toch ergens goed voor waren.

3. Over oorzaak en verband.

Ongetwijfeld zijn er dieperliggende (oorzakelijke) verbanden tussen Covid-19 en klimaat en de rest. We kijken aan tegen systeem- en structuur-fouten en die moeten we oplossen, maar die fouten zijn niet direct veroorzaakt maar hooguit zichtbaar gemaakt (door ons zelf dus) door Corona. Soms verblinden ideologie en eigen wereldbeeld. Iets te gemakkelijk wordt met een pennestreek het einde van het neoliberalisme afgekondigd. Friedman, Buchanan, Reagan, Ruding, Lubbers gaan naar het archief. Het klassieke marktmechanisme heeft zichzelf tot mislukt en incompetent verklaard.
Maar op zijn minst hebben veel problemen min of meer dezelfde oorzaken : die extreme vervlochtenheid in economische zin, het 20ste eeuwse neoliberalisme (Reagan, Thatcher) compleet doorgeschoten marktdenken als de objectief beste oplossing voor al onze problemen,
onze mentaliteit en “rupsje nooit genoeg” gedrag etc. Het kan geen kwaad als dat neoliberale gedachtegoed wat bescheidener wordt; het is ook maar een keuze, een overtuiging. Al zo’n 40 jaar worden die denkbeelden gezien als 100% logisch, objectief gezien de beste (en enige) oplossing, die ons automatisch zal brengen in een hemel/walhalla/nirwana of andere prettige plek. Het lijkt me dat als de geschiedenis al iets aantoont, het ongelijk van dat denken zich wel aftekent.
Maar mensen, en vooral politici (een deelverzameling van de verzameling “mens”) zijn wispelturig. Al ver voor Corona bleek dat wij hier in Nederland (je weet wel, dat gave land met 15 of 17 miljoen mensen) vaak (redelijk) tevreden zijn met ons eigen leven, maar vaak minder tevreden zijn met of optimistisch zijn over “het grote geheel” (zie ook “De sociale staat van Nederland 2018” van het SCP). Feiten en beleving zijn vaak met elkaar in strijd. Objectief stond (of staat) Nederland er goed voor, maar we beleven dat anders. We letten vooral op wat er niet goed gaat, kijken naar een (somber) toekomstscenario en projecteren dat op het heden (denk aan de tegeltjeswijsheid: de mens lijdt het meest onder hetgeen dat hij vreest). Het omgekeerde is trouwens ook gevaarlijk: de wereld staat ongeveer in brand maar in onze eigen micro-kosmos kunnen we ons geluk niet op.

4. Een virusje of een breekijzer.

Voor veel mensen maakt Corona dus een discussie los over onze manier van leven, over welvaart en welzijn en de verdeling daarvan, over veiligheid. En daar sluipt natuurlijk de volgende eeuwige waarheid binnen: weg met het kapitalisme, leve de almacht van de staat, minder markt etc. Nog een geschiedenisles: geloof niet in eeuwige waarheden, want dan loopt het in ieder geval vaak fout af. In een “milde” variant wordt Corona gezien als een aanleiding voor discussie, als een soort wegwijzer, zonder al te woeste veroordelingen over het recente verleden (er wordt al gesproken over het roofdierkapitalisme en de sprinkhanen uit London City, over de mislukte marktwerking in de zorg) en ideologische scherpslijperij over de toekomst.Voor anderen is dit allemaal minder aan de orde. Er zijn ook veel aanhangers van simpele principes zoals: niet alles tegelijk, we zien het later wel, bewijs dat maar eens. Daar is het geloof sterk dat we grotendeels terug kunnen keren naar de oude situatie: misschien een beetje minder, iets groener en schoner, iets bewuster.

5. Politiek van de leg.

Hoe dan ook heeft de politiek veel impact; bestuurders(gekozen en zelf benoemd) hebben ontdekt dat soms de macht voor het grijpen ligt. Zoals het de politiek betaamt, spelen ideologie, partijdiscipline, en verkiezingen en mannetjesmakerij een rol. Deze tijden vragen om ingrijpende en soms snelle maatregelen, we moeten samen aan de slag, het vergt grote offers. Een denkwijze welke al snel de grenzen raakt van een aantal principes : scheiding van machten, democratische controle, vrijheid (meningsuiting, demonstratie, bewegen, leven….). Overbodig te zeggen dat een concentratie van macht in sommige landen aanzienlijk gevaarlijker is dan in andere landen. Relevant om te waarschuwen en alert te blijven. Moet Corona worden beschouwd als de triomf van de control en almacht van een overheid, als bewijs van het failliet van wat was ? Of is het de juist de (laatste?) kans van de oude wereld om de zegeningen van de markt te etaleren, inclusief aanpassingsvermogen en innovatie en technologie ?

Of komen we keurig ergens in het midden uit ? De ene zal zeggen dat we halfslachtig wat aanrommelen maar blijven mikken op grenzeloze groei, en afstevenen op de afgrond. De ander zal zeggen dat nulgroei een fictie is, groei mogelijk is mits….., en de overheid zich bescheiden moet opstellen. Er is één zekerheid : deze discussies gaan door, lang nadat er tegen Covid 19 een vaccin of medicijn is gevonden.

Hans Groenhuijsen, 23 juni 2020.

Voor artikelen over denken en doen, over Corona en crisis, over strategie en plannen, zie https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/
voor alle artikelen, zie : https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/