Containment : Inperken, isoleren, tegenhouden ? |

Containment na de 2^e wereldoorlog.

Even een paar hoofdlijnen. Deze politiek werd ontwikkeld door George Kennan (Amerikaans diplomaat en adviseur) in 1946/1947, en kreeg al snel de naam “Truman-doctrine” (de president van de VS na het overlijden van Roosevelt). Het Rode Gevaar werd onderkend, zichtbaar in uiteraard de Sovjet-Unie en andere Oost-Europese landen, maar ook in landen in het Westen (Frankrijk, Italië) en in Griekenland en Turkije. Idee was om dit gevaar in te dammen, Russische invloed (later natuurlijk ook Chinese) terug te dringen. Aan veel landen werd steun verleend in de opbouw van economie en welvaart, toegang tot wereldmarkten etc. Turkije en Griekenland werden gesteund, West-Europa ook met het Marshall-plan. De NAVO werd in 1949 opgericht om dit streven ook langs de lijn van defensieve kracht te onderstrepen. De angst voor dat communisme zat diep, niet alleen in Europa, maar ook in Azië (mede in relatie tot conflicten rondom dekolonisatie) en Zuid-Amerika.Bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie is een aantal voormalige republieken, maar nu als zelfstandig land, toegetreden tot de NATO, in een aantal gevallen ook tot de EU.

Containment eind 20^ste eeuw.
Bij de uitbreiding van de NATO in 1998 werden destijds al kanttekeningen geplaatst. De oude Kennan zelf waarschuwde al dat het oostwaarts opschuiven van de NAVO tot aan de Russische grens wel erg gevoelig zou liggen, misschien zelfs het begin zou kunnen zijn van een tweede Koude Oorlog. Deze oostwaartse uitbreiding was precies de verkeerde reactie op de ineenstorting van de oude Sovjet-Unie. De USA en zeker de EU hebben structureel onderschat wat de reactie van Rusland zou kunnen zijn op allerlei signalen van een oprukkende EU en NATO. Kennan vroeg zich ook af of de toepassing van de veiligheidsgarantie realistisch zou zijn gezien de middelen van NATO. Kissinger (minister van buitenlandse zaken onder Nixon) zei in 2014 dat een neutrale Oekraïne wellicht een betere oplossing zou zijn. Brzezinski (veiligheidsadviseur onder Carter) liet zich in vergelijkbare bewoordingen uit. Veel wijze woorden van de routiniers in Washington, maar ook wel een beetje “wijsheid achteraf”, en alternatieven werden niet echt ontwikkeld. Maar de Russische positie en opstelling was (en is) dan misschien duidelijk en voorspelbaar, maar begrip en rechtvaardiging zijn uit den boze. Het laat onverlet dat het handelen van Rusland m.b.t. de Oekraïne verwerpelijk was en in toenemende mate is.

Containment 21^ste eeuw.
Het is de vraag of een strikte containment vandaag de dag nog kan werken. Economisch is inmiddels sprake van een sterke globalisering met veel relaties en afhankelijkheden tussen landen en continenten. Embargo’s zijn daarmee wellicht lastiger op te leggen dan 70 jaar geleden, hoewel de recent ingestelde maatregelen vanuit het Westen boven verwachting snel tot stand kwamen en grote impact hebben. Terwijl de USA na WO 2 het dominante land bij uitstek was en sterk voorop lopend in industrie, innovatie, technologie, zijn er nu meer landen die op deze aspecten sterk scoren. De grens tussen Oost en West was destijds ook eenduidig en scherp getrokken, terwijl grenzen nu (tussen landen c.q. machtsblokken) vager zijn. Landen als Rusland maar zeker China accepteren eenvoudig weg niet meer dat zij via een “containment” politiek zo ver klem worden gezet, en zullen dus reageren (waarvan acte zou je nu kunnen zeggen). Krachtsverhoudingen zijn inmiddels zodanig dat met name China met succes posities kan opbouwen in de wereld; denk aan het BRI (Belt & Road Initiative, de Nieuwe Zijderoute) binnen Europa, richting Midden-Oosten en Afrika. In de Zuid-Chinese Zee en de Straat van Taiwan wordt de positie versterkt. China wil in 2049 (100 jaar Volksrepubliek) in staat zijn om te land, ter zee en in de lucht oorlogen te voeren (en te winnen), prettige wedstrijd. Bedenk daarbij dat Rusland en China elkaar blijven vinden, niet uit liefde maar wel vanuit het idee van de gemeenschappelijke vijand USA, vanuit gemeenschappelijke economische belangen (grondstoffen, voedsel, energie, producten), en ergens nog wat ideologische verwantschap. China staat misschien niet te applaudisseren bij de Russische inval in Oekraïne, maar zal zeker een wankelend Rusland, mogelijk verlies, en verstoring van machtsverhoudingen willen vermijden. Als Rusland verzwakt, dan worden USA en EU sterker, kan de USA zich vol gaan concentreren op Azië en de Pacific. China heeft er wellicht meer belang bij dat er rust blijft in de tent, en kan Rusland dienovereenkomstig engszins de door China gewenste richting in manoeuvreren.

De domino-theorie.
Ooit was dit tot een rotsvast geloof geworden. Als er één land communistisch is geworden, dan verspreidt dat communisme zich verder, en vallen landen als dominostenen om en ten prooi aan dat rode gevaar. In die zin was de dominotheorie één van de basisgedachten onder de containment-politiek. Je kunt ook stellen dat de USA een soort reversed dominotheory hanteerden: zet landen die (bijna) communistisch zijn geworden, weer rechtop, en vermijd dat ze vallen. Bedenk wel dat communisten een grote rol hadden gespeeld tijdens de 2^e wereldoorlog, niet alleen via het Rode Leger maar in een groot aantal Europese landen, vaak een grote motor in het verzet etc. En na de oorlog zou je kunnen spreken van een oprukkend communisme in veel landen; natuurlijk landen in Oost-Europa maar ook Frankrijk Italië, Griekenland en Turkije. Met een beetje fantasie kan je nu weer spreken over een domino-effect. Na Oekraïne volgen Moldavië, de Baltische Staten etc.
Het blijft een mooie beeldspraak met die omvallende stenen, maar de overeenkomst tussen dat domino-effect in de Koude Oorlog en de Poetin “zegetocht” lijkt mij flinterdun.

MAD.
MAD was er en is er nog steeds, de Mutually Assured Destruction. En die komt dus van twee kanten, de USA en Rusland (en dan is er nog een beperkt aantal kernmachten), en die wapens staan eigenlijk altijd gereed (het lot van de wereld in 1 koffer : de koffer met instructies en codes, “the nuclear football” van de president). Niks nieuws, maar Poetin ontleent hier een andere kracht aan: de acute dreiging met inzet (misschien dat hij bedoelde op een beperkte schaal, op het slagveld, een beperkte capaciteit) op het moment dat de NATO een directe confrontatie aangaat met Rusland (no fly zones, actieve deelname aan de strijd etc.). En ergens op de achtergrond klinkt de apocalyptische dreiging : ik ga nucleair als het me allemaal niet bevalt, het fatalisme, het “va banque” van een wanhopige of juist berekenende alleenheerser, angst en onrust zaaiend in de wereld.
En de wereld vraagt zich af hoe we deze agressie kunnen indammen, een nieuwe versie van de containmentpolitiek ? Wereldpolitiek wordt mede bepaald door wereldbeelden, beelden van de werkelijkheid, beeldspraken. Helder en duidelijk, maar ook met het risico dat we gaan denken en handelen binnen deze beelden en vereenvoudiging van de werkelijkheid. Die blijkt vaak ruwer, complexer en smeriger dan die beeldspraken doen vermoeden.

Hans Groenhuijsen, 23 maart 2022.

. Alle artikelen en blogs , zie: https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/

. Wil je in het vervolg wekelijks mijn blog ontvangen ? Meld je aan via “aanvraag artikelen” op
https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/

T                06-52 58 95 85
M              hans@hansgroenhuijsen.nl
I                 https://www.hansgroenhuijsen.nl
Link           https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/