Good old David Attenborough : A life on our planet.

Attenborough met zijn film en oproep aan de mensheid : “a life on our planet”. Ja, er gaat veel fout. Maar er is perspectief, maar dan moeten we NU beginnen.

We kennen hem allemaal  vanwege zijn prachtige natuurfilms, zijn vurige pleidooien voor het behoud van de wereld, van de natuur. En we herkennen hem uit duizenden vanwege zijn rustige stem, de prachtige dictie, zijn vertelkunst. Ook deze documentaire is weer wonderschoon, en leidt tot verschillende emoties: ontroering, verliefdheid op de wereld(natuur), maar ook gevoelens van boosheid, frustratie en onmacht, en hoop en optimisme tegen de verdrukking in.

Is er nog leven op de planeet ?
Recent deed Attenborough weer van zich spreken met de documentaire (zie Netflix)  “a life on our planet”. Mooi is het zeker, maar de vraag blijft hangen : OK, en wat gaan we nu doen ? Sir Attenborough is niet de man van de scherpte, de felle kritiek. Maar tussen de regels lijkt hij af en toe te suggereren dat wij als mens het grote virus zijn die de planeet richting de afgrond duwen. De aardbol is ziek, en wij zijn  het virus, de boosdoener. Doemdenken is David ook vreemd, althans: het ziet er slecht uit, maar er is nog hoop, er zijn signalen dat we goed bezig zijn. We moeten meer gaan werken aan het herstellen van de biodiversiteit, schonere energie, andere landbouw en voedingspatronen. Overbevolking vormt een grote bedreiging (denk aan Malthus rond 1800): deels door hoge geboortecijfers, deels vooral door lagere sterftecijfers (we leven langer),

Is de mens het virus ?
Dat beeld van de mens zelf als dodelijk virus is nog zo gek niet, somber maar als beeldspraak wel treffend. Dat we aan het werk moeten, het is vijf voor twaalf, is volledig juist. Maar Attenborough loopt toch een beetje om de hete brij heen. De echte grote thema’s en transities rondom energie, voedsel, klimaat,  grondstoffen worden wel aangeraakt maar wat voorzichtig, wellicht door David’s grenzeloze mildheid en beleefdheid. De onderliggende structurele problemen, die tegelijk ook een belemmering vormen om serieus aan de slag te gaan,  komen er wellicht wat bekaaid af.

Complexiteit.
Attenborough legt tegelijk feilloos de complexiteit en samenhang bloot. Hoezeer hij ook nog steeds verliefd is op de wereld om ons heen, biodiversiteit gaat niet om het in stand houden van wat natuur en dieren-en plantensoorten omdat we dat zo leuk vinden en onze vakanties, safari’s en adventures er omheen kunnen organiseren. Biodiversiteit gaat om het in stand houden van een systeem dat essentieel is voor de wereld, voor ons en ons voortbestaan. Attenborough zegt het voor zijn doen buitengewoon scherp: “de aarde overleeft wel, dat staat vast. Voor de mensheid is dat inmiddels geen zekerheid meer”.

Overbevolking.
Overbevolking is in zijn ogen  een probleem, zo niet HET probleem. Je kan hier tegenin brengen (net als bij Malthus)  dat tot nu toe de groei in bevolking op zijn minst werd geëvenaard door de groei in voedselproductie en  in de economie als geheel.  Maar het probleem is denk ik wat gecompliceerder. Overbevolking is niet iets dat op zichzelf staat maar juist onderdeel is van die grotere economische puzzel. Continue (sterke) groei is daarin belangrijk.
Groei hangt samen met de beschikbaarheid van arbeid, met het bestaan van voldoende afzetmarkt, met het genereren van voldoende grondstoffen en voedsel, een groeiende vraag : extensief in de zin van meer mensen, intensief in de zin van meer vraag en consumptie per kop.
Een sterk groeiende bevolking past logischerwijs in dit rijtje. Maar je moet dus even opletten wat de oorzaak is  resp. wat het gevolg is; of waar er, zoals hier genoemd, sterke wederzijdse afhankelijkheden en oorzaak-gevolg relaties bestaan.

Rijke mensen vervuilen het meest.
Oxfam Novib (“the carbon inequality”, 2020) toonde kort geleden al een pijnlijke waarheid. Stijgende welvaart leidt niet tot een bovenmatige groei zoals armoede niet leidt tot extra hoge geboortecijfers. En de “inconvenient truth” bij uitstek is wel dat, gemeten op rijkdom, de bovenste 10% in de wereld 37% van de uitstoot veroorzaakt, en de armste 50% slechts 7%. Vanuit deze redenering is overbevolking dan niet echt het probleem (die armste 50%) maar is overconsumptie (die rijkste 10%) vooral het issue. Tja, dat zijn wij dus, hier in het Westen.

De middenweg.
De weg volgen die Attenborough aangeeft, is niet perfect, te weinig en  aan de late kant wellicht.  De andere route gaat uit van diep ingrijpen, vooral veranderingen VAN het systeem en niet zozeer BINNEN  het systeem. We gaan er vol in en zetten de wereld op zijn kop. In theorie  is dat wellicht de beste route of althans de route die (deels) nodig is. Maar het is ook een weg die op veel verzet stuit, een weg waarvoor echt een grootschalige en wereldwijde commitment moet bestaan.
Ik noemde ze al eerder (deel 3 in deze Corona-serie) : we hebben de evangelisten van de ongebreidelde groei en de voortzetting van hoe de wereld was en nu nog is. We hebben de “ontgroeiers”, (degrowth ofwel krimp) die een fundamenteel andere wereld nastreven. En we hebben mensen die geloven in “the best of both worlds”: gematigde groei, geleidelijke verbetering met een groene rand.

In het Nederlandse polderlandschap denk je dan al snel aan de middenweg. In de jaren ’90  werd Nederland internationaal bekend vanwege zo’n ”derde weg” (tijdperk Kok, lovende woorden van Clinton). Kijken of we met deze aanpak succesvol kunnen worden, en of we dit gedachtegoed kunnen uitventen in het buitenland. We blijven dominees, en trouwens ook kooplieden.

Hans Groenhuijsen, 5 november 2020.

 

De komende tijd schrijf ik een aantal stukjes over “een wereld na Corona “”.
Deel 1 verscheen op 12 oktober : “over politiek, visie en democratie”, deel 2 op 15 oktober : “GROOT denken over post-Corona”, deel 3 “groei als party drug” op 19 oktober, deel 4 : “the Carbon Inequality” op 22 oktober.

Ik publiceer deze via  (www.hansgroenhuijsen.nl)  en https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/

Je kunt je ook inschrijven via  https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/
Dan krijg je alle stukjes automatisch in je mail.

En natuurlijk staan alle blogs en artikelen
op mijn website :  https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/.
Stukjes over Corona, transities etc. staan onder : https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/