Een wereld na Corona, deel 6 : Krijgt Malthus alsnog gelijk ?

Malthus over crisis : overbevolking is het probleem.
Even terug in de tijd. Thomas Malthus leefde rond 1800 in Engeland. Hij was dominee, econoom en eigenlijk ook demograaf. Hij zag  het nogal verkeerd gaan in die tijd. De groei in bevolking is uiteindelijk groter dan de groei in bestaansmiddelen, Een stijging in inkomen zorgt voor een langer leven en meer  kinderen, dus een groter aanbod van arbeid. De prijs van arbeid daalt dan, inkomens nemen af, er ontstaat honger, kommer en kwel, en de bevolking daalt. Al met al een (bijna) dodelijke cyclus. Naast deze bestaanscrises, zag Malthus epidemieën en oorlogen als corrigerende factoren. Grote aantallen doden op zich hebben al impact maar verstoren vervolgens ook een economie/samenleving. Kennis, ervaring, kunde en mankracht  worden weggeslagen. Malthus werd later neergezet als een hardvochtig mens, een pessimist die niet geloofde in vooruitgang.

En toen ?
Malthus zag het verkeerd of misschien zag hij het goed maar de wereld nam een andere afslag. Geleidelijk komen er  na 1800 nieuwe en betere gewassen, betere landbouwmethoden. Hygiëne en gezondheidszorg verbeteren, in kleine stappen. Laat 19de eeuw  komen riolering en waterleiding in beeld. Nog steeds zijn er catastrofes met mislukte oogsten, zijn er oorlogen. En zo rolden we de 20ste eeuw in, een eeuw met wederom veel en vooral grote oorlogen, pandemieën, grote economische groei afgewisseld met diepe crises.

En nu ?
Met die voeding is het beter gesteld dan in die 18de eeuw. Maar het is een illusie om te veronderstellen dat we geen voedingsprobleem meer hebben. Honger is niet de wereld uit. Fundamentele ongelijkheden  in inkomen, welvaart en welzijn, kansen etc. zijn voor veel mensen een dagelijkse harde waarheid. De redenering van Malthus moet inmiddels worden omgekeerd. Zijn idee was dat een arm land met voedseltekorten een lage fertiliteit zou  hebben( en een land zonder voedselproblemen een hoge fertiliteit). We zien nu dat juist landen met grote voedseltekorten ook nog eens een hoge fertiliteit laten zien. De door Malthus gepropageerde beperking in het aantal kinderen door onthouding en door later trouwen werkte misschien  ruim 200 jaar geleden, maar corrigeert onvoldoende.

Wat wel werkt is de magie van de rekensom. Malthus ging er van uit dat de bevolking meetkundig groeit (een reeks zoals 2, 4, 8, 16)ende voedselproductie slechts rekenkundig zou groeien (5,10,15). Dat vormde volgens Malthus dus per definitie een steeds onoverbrugbaarder kloof. Malthus had het goed gezien. De bevolkingsgroei is spectaculair. Maar ook de voedselproductie bleek volgens min of meer een zelfde patroon toe te nemen. Overbevolking lijkt het grote thema, maar het gaat nu meer om de overwaardering van groei, en de exponentiële versnelling daarin, en het gaat om overconsumptie.
En daarmee doemt de oude vraag op : zijn er grenzen aan de groei ? Steeds vaker wordt die vraag bevestigend beantwoord, of sterker nog: steeds meer mensen vinden dat wij onszelf moeten matigen en die groei een halt moeten toeroepen.

 De bevolking groeit.
Voor de liefhebber even de bevolkingsgroei. We weten het niet precies, het zijn aannames. En tussentijds zijn er veel, soms grote, fluctuaties. Denk aan de pest rond 1350; 40% van de bevolking ging ten onder en het duurde zeker 150 jaar voordat zich dit weer had hersteld. Rond het jaar 0 gaan we uit van zo’n 200 tot 300 miljoen. In 1800 bereiken we de 1 miljard. En dan : 1927 2 miljard, 1960 3 miljard, 1975 4 miljard, 1987 5 miljard, 1999 6 miljard, 2011 7 miljard en nu op naar 2021 met 8 miljard. Dat zijn nog eens groeicijfers. Het GDP (als maatstaf voor economische activiteit)  nam vanaf 1800 toe met grofweg een factor 20, terwijl dus de bevolking groeide (1800-2020 met bijna een factor 8. De levensverwachting nam toe van rond 28 jaar in 1800 richting de 68 jaar in 2019.

Heel erg macro gezien, is voeding een minder groot probleem dan in de tijd van Malthus. Een ander probleem is manifest: de aanslag op grondstoffen en hulpbronnen, op klimaat. En dat roept de vraag op of we met voedsel, en energie en grondstoffen dat hoge tempo  in groei kunnen volhouden of dat er een vertraging ontstaat (of moet ontstaan). Je zou kunnen stellen dat de checks (de correctiemechanismes) die Malthus zag, in deze tijden gelukkig (nog) ontbreken. Even terughalend : Malthus noemde honger/voedselproblemen, oorlogen en epidemieën, dus een lager geboortecijfer en een hoger sterftecijfer. Daar hebben wij nu allemaal geen last van, maar zijn we er zo zeker van als het gaat over de toekomst ?

Corona is niet uniek.
Met Corona denken we een unieke ontdekking te hebben gedaan, namelijk dat een pandemie als Corona samenhangt met (zelfs veroorzaakt wordt door..) economische ontwikkeling, grote mobiliteit van mensen,  en handelsstromen. Dergelijke verbanden waren er altijd en zullen ook altijd blijven. Niet alleen in de zin dat een epidemie langs die weg kan ontstaan maar ook vervolgens in omgekeerde richting een grote invloed heeft. Nog een stap verder, er is ook een wederzijds relatie tussen epidemie en politiek, bestuur en macht. Ver gezocht ? Kijk naar het Romeinse Rijk, kijk naar de late Middeleeuwen. En denk  aan het drama van de eerste wereldoorlog, en de direct daar op volgende Spaanse Griep.
Kortom,  de redenering van Malthus was zo gek nog niet, maar zijn voorspellingen en de conclusies die hij daaraan verbond, geven hem dat slechte imago.  Maar misschien is het aardig om nog eens Malthus van stal te halen; al is het alleen maar om te relativeren, en te onderkennen dat wij niet de enigen zijn die niet kunnen voorspellen. Je wordt verslagen door het onverwachte, door de complexiteit.

Hans Groenhuijsen, 9 november 2020.

Ik schrijf een aantal stukjes over “een wereld na Corona “”.
Deel 1 verscheen op 12 oktober : “over politiek, visie en democratie”, deel 2 op 15 oktober : “GROOT denken over post-Corona”, deel 3 “groei als party drug” op 19 oktober, deel 4 : “the Carbon Inequality” op 22 oktober, en deel 5 “Attenborough : a life on our planet”.
Ik publiceer deze via  (www.hansgroenhuijsen.nl)  en https://www.linkedin.com/in/4fieldshansgroenhuijsen/

Je kunt je ook inschrijven via  https://www.hansgroenhuijsen.nl/inschrijven-kennisblogs/
Dan krijg je alle stukjes automatisch in je mail. En natuurlijk staan alle blogs en artikelen  op mijn website :  https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/.Stukjes over Corona, transities etc. staan onder : https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/