Crisis in drie delen.

Er is sprake van een “triple crisis”: pandemie, economie, klimaat. En deze crisis komt in drie fasen :
korte, middellange en lange termijn. Vertrouwen houdt ons op de been.

1. Vertrouwen

Vertrouwen is altijd een sleutelwoord als het gaat over schuld en lenen, over economische groei, over de mogelijkheid om investeringen terug te verdienen, winst te maken etc.  Zonder vertrouwen zakt de boel in elkaar. Teveel vertrouwen is ook niet goed; je verliest scherpte, wordt minder alert, handelt te risicovol. We zagen al dat het vertrouwen bij consumenten en  ondernemers een flinke tik kreeg. Bij dat vertrouwen zien we een interessant fenomeen. We kijken en luisteren selectief. We willen graag dat het beter gaat, dus pikken we die signalen op die daarop wijzen. Zo versterk je elkaar in een idee dat niet helemaal realistisch is. Op zich is dat niet zo slecht,  elkaar moed inpraten, samen de schouders er onder. Het kan geen kwaad als we elkaar overeind houden met optimisme en vertrouwen, ook al is de basis vaak vooral de bekende combinatie geloof/hoop/liefde. Maar het wordt link als we de realiteit uit het oog verliezen. Bij tegenvallers ligt de oorzaak al gauw in de boze buitenwereld; bij meevallers vinden we het vooral een kwestie van eigen kwaliteit en goed ondernemerschap.

2. Vertrouwen in de automotive.

Kijkend naar de automotive, vallen toch enkele cijfers op. De Bovag monitor liet recent (11 mei) een stijging zien van het vertrouwen van 77,3 naar 79,7%: vertrouwen dus dat jouw bedrijf door de crisis komt. Een lichte stijging dus, maar tegelijk ook een signaal dat 20% van de bedrijven dat vertrouwen dus niet heeft, serieus dus. Het geschatte omzetverlies lag op 47,9% en is wat “verbeterd” naar 44,1%. Maar het percentage bedrijven dat verwacht binnen 3 maanden krediet nodig te hebben stijgt van 74,8 naar 80,5%. Dat er krediet nodig is, mag niet verbazen en krediet is niet per definitie slecht (of goed), maar een stijging van dat percentage is veelzeggend.

Mijn conclusie zou zijn : er is sprake van vertrouwen maar met een flinke rand onzekerheid.
Onderzoek van de RAI (14 mei) onder haar leden laat zien dat 27% van deze leden onder het niveau zit van maart 2019; in april is dat gestegen naar 55%. 78% verwacht een aanzienlijke verslechtering in Q2 en 60% verwacht ook een slecht Q3.
Producentenvertrouwen in april lag op -28. Het aantal vacatures in Q1 nam af met 60.000 en toen moest april (en volgende) nog komen.

3. De crisis : dit was het begin.

We kunnen ons eigenlijk niet voorstellen dat een crisis nog erger kan worden, lang duurt en de bodem nog niet in zicht is; we zien zo graag een stijgende lijn, geloven in het verhaal “na regen komt zonneschijn”. Helaas is het vaak zo dat een crisis zich hier niets van aantrekt. Vaak wordt het een tijd lang alleen maar erger, het is afzien. Waarom ?
Omdat het bedenken van oplossingen tijd kost, elke oplossing ook zijn nadelen heeft, er altijd winnaars en verliezers zullen zijn. De veronderstelling bij veel ondernemers, en trouwens bij consumenten. is dat het allemaal wel meevalt en dus grijpen we collectief te weinig in, rommelen wat door en dat verlengt de crisis. En vaak verkijken we ons op de geleidelijke uitwerking van een crisis, het “naijl-effect”. De eerste klap komt snel en zie je aankomen. Maar vaak komt er nog een klap, op zijn minst komen er wat naschokken. Dat klinkt geheimzinnig, maar het is vrij logisch.

Een crisis verwoest en verstoort al in het begin. Daardoor ontstaat gevolgschade. Denk heel simpel aan meer faillissementen en vervolgens een hele keten daarvan dwars door allerlei sectoren. Denk aan wanbetaling, oplopende voorraden, het uitputten van financiële reserves, een groeiende werkloosheid die leidt tot nog meer vraaguitval, het afbouwen c.q. aanscherpen van steunmaat-regelen, opkomend protectionisme.
Je kan het ook het systeemeffect in de economie noemen: alles hangt met alles samen. Het versnellende en versterkend effect dat optreedt bij investeren in een economie( de bekende multiplier) werkt helaas ook bij een crisis in de economie, maar dan dus de andere kant op.

Het is verstandig om rekening te houden met dit effect; wanneer het optreedt, is lastig te voorspellen. Het ligt voor de hand dat iets dergelijks gebeurt wanneer een paar van die genoemde ontwikkelingen plaats vinden : bedrijven die verzwakt raken, steun die minder wordt, crediteuren-druk (banken, de fiscus, leveranciers, verhuurders). Dat zou kunnen betekenen dat eind 3e kwartaal of 4e kwartaal dit systeemeffect loskomt en dan doorloopt in 2021.

4. maar wat gebeurt er daarna ?

De verwachting dat we teruggaan naar hoe het was, hebben we inmiddels wel bijgesteld. We spreken inmiddels over “het nieuwe normaal” , overigens zonder een duidelijk beeld daarbij. Het beeld ontstaat dat dit nog langere tijd gaat over een virus dat weer kan toeslaan, mondkapjes, de 1,5 meter voor langere tijd. Serieus allemaal en lastig af en toe, maar volgens mij allemaal niet waar het echt op uitdraait.
Een crisis duurt vaak langer dan we denken (zie hierboven). Een crisis komt vaak niet alleen maar komt in combinaties of in een serie van crises die deels dezelfde oorzaken hebben, soms elkaar aanjagen en versterken. Als we bij Corona denken aan een vleermuis, overdracht van dier op mens, China en een pandemie etc. dan is het nog overzichtelijk. Denken we een stap verder aan de complexiteit en kwetsbaarheid van de internationale economie, en de politieke en machtsverhoudingen in de wereld, dan is de puzzel al een stuk lastiger. Kijken we vervolgens naar de grote vraagstukken rondom klimaat, energie, uitputting van de aarde en de (ongelijke) verdeling van welvaart en welzijn, dan gaat het al snel boven onze pet. Voegen we daar nog aan toe dat we aankijken tegen een crisis (of het einde van) het neoliberale model, en na moeten denken over een andere economische ordening en manier van leven, dan komen politiek en ideologie om de hoek kijken; dan is de chaos helemaal compleet.

De bekende en menselijke reactie op deze complexiteit en onzekerheid is begrijpelijk maar niet afdoende. Ik noem een paar mogelijke gedachten hierover: het zal allemaal wel meevallen, het zal mijn tijd wel duren, alles stap voor stap, laten we eerst maar eens deze crisis bezweren, we hebben wel grotere crises overleefd, samen kunnen we alles. Of over een andere boeg : wat een onzin, wat een doemdenken, hoe weet je dat allemaal zo zeker ? De Corona-pandemie blijft ons nog wel even achtervolgen, hopelijk met het matigen van risico’s en nieuwe uitbraken. De economische crisis blijft nog een tijd genadeloos zichtbaar en laat voor lange tijd zijn sporen na. De klimaatcrisis, of wat breder geformuleerd een ingrijpende existentiële crisis, begint hogere prioriteit te krijgen, maar we staan pas aan het begin.

Hans Groenhuijsen, 22 mei 2020.
Voor stukjes over klimaat, economie en markt, Corona, zie : https://www.hansgroenhuijsen.nl/category/4fields/de-toekomst-een-betere-wereld/
Voor alle blogs : https://www.hansgroenhuijsen.nl/4-fields/